Fizika 9-sinf ii-chorak

Berilishi :	Formulasi:
Yechilishi :
Topish kerak: U =?	bu yerda

Javob:  U = 12,4 kJ .

 17.2-masala. Solishtirma issiqlik sig'imi 400J / ⁰C · kg bo'lgan 100g metall bo'lagini 20⁰ C dan 50⁰ C gacha qizdirish uchun qancha issiqlik miqdori kerak bo'ladi?

Berilishi :	Formulasi:	Yechilishi :
Topish kerak: Q =?

 Javob: Q = 1,2 kJ .

 17.3-masala. Jismning harorati 2 marta orttirilsa, uning ichki energiyasi qanday o'zgaradi?

Berilishi :	Formulasi:	Yechilishi :
Topish kerak:	bundan U ~ T U1 ~ T1 U2 ~ T2

 Javob: 2 marta ortadi.
Tasdiqlayman:__________O’quv-tarbiya ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari.

9-AB sinflar fizika ___.____.2013___yil

QATTIQ JISMNING SOLISHTIRMA ISSIQLIK SIG'IMINI ANIQLASH

 

Kerakli asboblar: Kalorimetr, termometr, tarozi, tarozi toshlari, metall silindr, suv qaynab turgan idish, ilgak, filtr qog'oz.

  Ishni bajarish tartibi:

1. Kalorimetrning ichki idishi tarozida tortiladi,natija m₁( kg) ga yoziladi.

2. Unga yarmidan kamroq suv quyilib yana tarozida tortiladi,natija m₂( kg) ga yoziladi. m_s =m₂ - m₁ formuladan kalorimetrdagi suv massasi aniqlanadi.

3. Kalorimetr ichki idishi tashqi idishga solinib, undagi suvning boshlang'ich temperaturasi o'lchanadi t₁ , °C.

4. Metall silindr massasi m₃ tarozida tortiladi.

5. Ilgak yordamida qaynab turgan suvga metall silindr solinadi va bir necha minut ushlab turiladi, hamda qaynab turgan suv temperaturasi o'lchanadi t₂, °C. So'ngra silindr qaynoq suvdan olinib tezda kalorimetrdagi suvga solinadi.

6. Termometr bilan suvni aralashtirib, temperaturaning ko'tarilishi to'xtagandan so'ng temperatura yozib olinadi t, ⁰C.

Olingan ma'lumotlar quyidagi jadvalga yoziladi.  

	m1 (kg)	t1 ( °C)	m2 (kg)	t2 ( °C)	ms (kg)	m3 (kg)	t ( °C)	c	c
1.
2.
3.
4.

 

7. Jadvaldagi qiymatlardan foydalanib, (1) formula hamda quyidagi formulalar asosida metall silindr moddasining solishtirma issiqliq sig'imi aniqlanadi:

Q₁ = cm₃ (t₂ -t) ;

Q₂ = c_s m_s (t – t₁ );

Q= c_k m₁ (t-t₁ )

Q₁ = Q₂ + Q₃ dan

(1)

 

Bunda c_k — kalorimetr yasalgan metallning solishtirma issiqhk sig'imi.

8. Xatoliklarni hisoblash uchun c ning o'rtacha qiymatini topamiz:

bu yerda N – o'lchashlar soni.

9. Absolyut xatolikni hisoblash uchun , nisbiy xatolik uchun

formulalardan foydalanamiz va ularni ham jadvalga yozib qo'yamiz.

 

Tekshirsh uchun savollar

1.Issiqlik miqdori kattaligi qanday ifodalanadi ?

2.Qattiq jismning massasi qanday o'lchanadi ?

3.Nima uchun solishtirma issiqlik sig'imining qiymati har xil moddalar uchun har xil ?

4.Termometrdan qanday foydalanish kerak ?

5.Filtr nima ?

Tasdiqlayman:__________O’quv-tarbiya ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari.

9-AB sinflar fizika ___.____.2013___yil

ISSIQLIK MIQDORI.TERMODINAMIKANING BIRINCHI QONUNI

Darsning maqsadi:

— termodinamika haqidagi tushunchani ochish;

— termodinamikaning birinchi qonunini ta'riflash;

— sistemaning ichki energiyasi o‘zgarishini;

— issiqlik miqdori, solishtirma issiqlik sig‘imini o‘rganish.

Dars materiallari va jihozlari:

— ichki yonuv dvigatelining modeli;

— tez siqilganda gazning isishini ko‘rsatadigan porshenni zich siqib turadigan shaffof silindr.

Tarqatma material:

— ilgari o‘rganilgan va darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar.

Darsning asosiy tushunchalari:

— issiqlik miqdori, issiqlik sig‘imi;

— termodinamikaning birinchi qonuni;

— sistemada ichki energiyaning o‘zgarishi.

 Darsning blok-chizmasi

	Dars bosqichlari	Vaqti
1.	Tashkiliy qism	2 minut
2.	O`tilgan mavzuni so`rash va takrorlash	16 minut
3.	O`tilgan mavzuni yakunlash	3 minut
4.	Yangi mavzuni tushuntirish, «muammoli» usul asosida o'tish	16 minut
5.	Yangi mavzuni mustahkamlash va darsni yakunlash	7 minut
6.	Uyga topshiriqlar.	1 minut

 Darsning borishi:

I. Tashkiliy ishlar.

Darsning mazmuni:

1. Termodinamika.

2. Termodinamikaning birinchi qonuni.

3. Sistema ichki energiyasining o‘zgarishi.

II. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash.

Mexanik ish bajarish jarayoni va issiqlik uzatishning umumiy jihati bor. Har ikkalasida ham ichki energiya o‘zgaradi. Issiqlik uzatishda ichki energiyaning o‘zgarishiga issiqlik miqdori deyiladi. Shunga ko‘ra o‘quvchilarga issiqlik miqdori ham energiya birliklarida o‘lchanishi uqtiriladi. Bundan kelib chiqib, issiqlik miqdori ichki energiya kabi temperatura o‘zgarishiga to‘g‘ri proporsionalligi aytiladi. Shundan so‘ng o‘quvchilarga savol tashlanadi. Bir chelak suvni qaynatishga ko‘p issiqlik kerakmi yoki bir chovgum suvnimi? Barcha o‘quvchilar albatta katta massali jismlarni aynan bir xil temperatura farqigacha isitish uchun ko‘proq issiqlik miqdori kerakligini aytadilar. Ularni umumlashtirib Q = m · T yozib qo‘yiladi. Endi qiyinroq joyi 1 litr suv va 1 litr yog‘ni aynan bir xil T ga qizdirish uchun turlicha issiqlik miqdori kerak bo‘lishini chiqarish kerak. Buning uchun quyidagicha tajriba o‘tkaziladi. Bir xil massali ikki xil metalldan tayyorlangan ikkita silindr shaklidagi jismlarni qaynab turgan suvda biroz ushlab turiladi. Shundan so‘ng har ikkalasini bir vaqtda olib, ikkita bir xil suvli stakanga tushiriladi. Stakandagi termometrlar ma'lum bir muddat o‘tgach turli temperaturani ko‘rsatadi.

Shundan so‘ng, o‘quvchilarga hodisani tushuntirish bo‘yicha “muammoli” savol qo‘yiladi. O‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linib, javob topadilar. So‘ngra tajribani “fikran” davom ettiradilar. Suvga bir xil massali yog‘ochdan, plastmassadan va h.k. materialdan yasalgan jismlar tushirilsa, termometrlar ko‘rsatishi qanday bo‘ladi:

Javoblar bo‘yicha yakunida “Solishtirma issiqlik sig‘imi” tushunchasi kiritiladi:

. Turli moddalar uchun uning qiymatlari jadvaldan o‘rganiladi. Shundan so‘ng, termodinamikaning birinchi qonunini o‘rganish qiyin bo‘lmaydi:

Q=A+ U

Sistemaga berilgan issiqlik miqdori sistema ichki energiyasining ortishiga va tashqi kuchlarga qarshi ish bajarishga sarflanadi.

Darsni mustahkamlash uchun masala yechib ko‘rsatiladi.