Fizika 9-sinf ii-chorak

Solishtirma issiqlik sig'imi — 1 kg moddaning temperaturasini 1°C ga o'zg artirishda unga beriladigan yoki undan olinadigan issiqlik miqdoridir.

c = Q / m(t₂ - t₁),    c = Q / mt

Solishtirma issiqlik sig'imi da o'lchanadi.

Quyidagi jadvalda ba'zi moddalarning solishtirma issiqlik sig'imlari keltirilgan,

Oltin	130	Grafit	750
Simob	140	Shisha	840
Qo'rg'oshin	140	G'isht	880
Qalay Kumush	230 250	Alyuminiy Muz	920 2100
Mis	400	Kerosin	2100
Rux	400	Efir	2350
Jez (latun)	400	Dub yog'ochi	2400
Temir	460	Spirt	2500
Po'lat	500	Suv	4200
Cho'yan	540

Ish bajarilganda ichki energiyaning o'zgarishi. Endi sistemani ish bajarishga majbur qilaylik. U holda sistemaning ichki energiyasi o'zgaradi.

Qalin devorli shisha idishga nasos yordamida sekin-asta (24-a rasm) idishning tiqini otilib (24-b rasm) ketguncha havo damlaymiz, idishdan tiqin otilib chiqib ketish paytida tuman hosil bo'ladi. Demak, havo tiqinni itarish jarayonida ish bajaradi, uning ichki energiyasi kamayadi, chunki ichki energiyaning bir qismi chiqib ketgan tiqinning mexanik energiyasiga aylanadi.

Issiqlik uzatilmadi (Q=0) deb hisoblab, quyidagini yozish mumkin:

Mazkur sistema bajargan A ish musbat, ushbu sistema ustidan tashqi kuchlar bajargan ish esa manfiy deb hisoblanadi.

Tashqi kuchlar bajargan ish hisobiga gazlarning ichki energiyasi ortadi. Bunga 25-rasmda ko'rsatilgan tajribada ishonch hosil qilish mumkin.

24-rasm.

25-rasm.

Shaffof silindr tubiga efirga botirilgan paxta bo'lagi, yoki terak pari joylashtiriladi va porshen shtokiga keskin uriladi. Porshen ostidagi havo siqilish natijasida shunchalik qattiq qiziydiki, bunda silindrdagi paxta alangalanib ketadi. Havoni tezda siqish bo'yicha tavsiflangan tajriba XVIII asrdayoq ma'lum edi va havo chaqmog'i deb nom oldi. Bu tajribada gazning ichki energiyasining o'zgarishi tashqi kuchlar bajargan ishga teng;

Shunday qilib, sistemaning ichki energiyasi issiqlik almashinish jarayonida, yoki ish bajarilganda o'zgaradi. Bajarilgan ish va uzatilgan issiqlik miqdori sistema ichki energiyasi o'zgarishining o'lchovi bo'ladi. Binobarin, issiqlik va ish sistemaning bir holatdan boshqa holatga o'tish jarayoni hisoblanmay, sistema holatining miqdoriy xarakteristikasi hisoblanadi.

17.1-masala.    ta molekulasi bor bo'lgan modda 27⁰ C haroratda qanday ichki energiyaga ega bo'ladi?