Farmatsevtika ishini tashkil

«Qiymat — minimaUashtirish» 
tahlili (QM T)
Agar ikki yondashish (davolash usullari)da ulam ing teng 
samaradorligi ko'rsatilgan b o ‘lsa, h ar bir usulining xarajatlarini 
taqqoslash mumkin. Taqqoslashning bunday usuli Q M T degan 
nom bilan yuritiladi. M isol u ch u n davolashdagi vositadan 
foydalanish qiymati turlicha bo ‘lishi mumkin.
«Qiymat — naf» 
tahlili (Q N T)
Q N T shunday iqtisodiy usulni ko‘rsatadiki, undan foyda- 
lanilganda (davolash usulida) uning samaradorligi bem om ing 
xayrixohligini yoki davolash sifati nuqtayi nazaridan baholanadi. 
Q N T tahlili QST tahliliga juda o'xshaydi, lekin u qo‘llanilganda 
yangi ko'rsatkich tashqaridan davolash usulidagi samaradorlikni 
bem or tom onidan ju z ’iy baholanishi qo'shiladi. K o‘pgina Q N T 
natijalari bem or hayotining sifat o ‘zgarishini tashqari davolash 
usulining qiym ati qo ‘shilgan holda ifodalanadi.
«KasaUanish qiymati» 
tahlili (KQT)
KQT aniq bir kasallikning aniq bir tarqalishi uchun um um iy 
(to ‘g‘ri ham da ju z ’iy) qiymatni o ‘rganishda foydalaniladi. Ushbu 
uslubiyat o ‘rganishda aniq bir kasallik bilan bogMiq boMgan 
(m akroiqtisodiy m a’nodagi) barcha xarajatlarni hisoblash uchun 
ishlab chiqilgan. Shu kabi AQShda bir necha guruh kasalliklar 
bo'yicha o ‘tkazilgan tadqiqotlar natijasi shuni ko'rsatdiki, jamiyatga 
xarajatlar yiliga y u rak -to m ir tizim ining um um iy qiym ati 80 
milliard dollar, o ‘simta kasalliklari 30 milliard dollam i ham da 
asab-ruhiy kasalliklar 25 m illiard dollam i ko'rsatadi. Bunda 
kasallikning to ‘g‘rid an -to ‘g‘ri oldini olish, aniqlash, davolash, 
Sog'liqni tiklash, tadqiqot ham da o'qitish, shuningdek tibbiy 
muassasalar uchun kapital qo‘yilmalar xarajatlarini o ‘z ichiga oladi.
Ju z ’iy xarajatlar yo‘qotilgan ish kunlari b o ‘yicha aniqlanadi. 
Kasallikning to ‘g‘rid an -to ‘g‘ri xarajatlari yoki ju z ’iy xarajatlar 
aniqlanganda kasallikning oldini olish yoki davolashga iqtisodiy 
baho berish m um kin boMadi. ToMiq misol bilan tahlil qilish 
mumkinki, kelajakda SogMiqni saqlash tizimi xodimlari va jam iyat
174

---

tez-tez farmakoiqtisodiy muammolarga duch keladilar. Lekin har 
bir vazifa uchun xususiy yo‘l, xususiy uslubiyat tanlanishi lozim. 
Bu uslubiyat kelgusida har qanday farmakoiqtisodiy m a’lumot- 
laming mavjud tayanch prinsiplariga hamda tahlil usullariga tayanadi.
Farmakoiqtisodiyot tahlil usullarini birgina bemordagina emas, 
balki davolash m uassasalarida, m a’m uriy-hududiy tum anda, 
viloyat va yaxlit davlat miqyosida qoMlash mumkin. Bu usullar 
farm akoterapiyani klinik va iqtisodiy tom ondan tartibga solish 
imkoniyatlarini beradi. Farmakoiqtisodiyot tahlil usullari davolash­
ning aniq standartini tanlashda, dori vositalarini qayd qilish va 
sotib olishda, klinik tajribalam ing natijalarini baholashda muvaf- 
faqiyat bilan ishlatilmoqda.
Formulyar tizimining qoMlanilishi hududiy tibbiy yordamning 
sifatini boshqarish m odellarini shakllanishiga har tom onlam a 
yondashish zarur ro‘yxatidan kelib chiqadi.
SogMiqni saqlashni boshqarish organlari oldida farmakoiqtiso­
diy masalalarni hal qilishda b ir qancha m uam m olar qatorida 
quyidagilar ham bor:
— dori vositalaridan oqilona foydalanishni ta’minlab beruvchi 
tashkiliy tuzilm alam i tuzish;
— formulyar tizim ni hudud va muassasalarda qoMlashning 
uslubiy ta ’m inotini ishlab chiqish;
— tibbiyot muassasalari am aliyotida farmakoiqtisodiy tahlil 
asoslarini qoMlash;
— tibbiy yordam sifatining nazoratini o'tkazishda dori vositalari 
xavfsizligi va sifatini baholash m ezonlarini ishlab chiqish;
— dori vositalaridan oqilona foydalanishni qoMIashda bem or 
va tibbiyot mutaxassislarining qiziqishini oshirish uchun sharoitlar 
yaratish.
Form ulyar tizim ni qoMlashni ta ’minlab beradigan tashkiliy 
tizim ni shakllanishi b ir-b irin i qaytaradigan, noxush, yom on 
oqibatlam i keltirib chiqaradigan, hayotiy zarur toifasiga kirmay- 
digan, klinika epidem iologiya tom onidan klinik samarasizligi
175

---

tasdiqlangan dori vositalarining sonini qisqartirish vazifalarini 
ko‘zda tutadi.
Form ulyar tizim ining tashkiliy tuzilmasini shakllanishi va 
dori vositalaridan oqilona foydalanishga quyidagilar imkon beradi:
— dori vositalari ishlatilishining klinik nazoratini, zarur 
hollarda olib borilayotgan farmakoterapiyani to ‘g‘rilashni o ‘tkazish;
— d a v o la sh -p ro fila k tik a m u assasalari u c h u n h u d u d iy
formulyar va formulyar ro‘yxatlarini ishlab chiqish ham da doimiy 
ravishda yaxshilab turish;
— ah o lig a b ep u l tib b iy y o rd am t a ’m in o tin in g davlat 
dasturlarini amalga oshirishda dori vositalariga bo‘lgan ehtiyojning 
tibbiy-iqtisodiy va farm akoiqtisodiy jihatdan asoslab berish;
— aholini, ta ’m inotchilarni, ishlab chiqaruvchi firmalar, 
tibbiy sug‘urta tashkilotlari tibbiyot xodimlari, tibbiyot muassasalari 
organlari rahbarlarini axborot bilan ta ’m inot xizmatini yaratish;
— tibbiyot muassasalari ehtiyoji uchun sotib olinadigan dori 
vositalarining farmakoiqtisodiy samaradorligini hisobga olgan holda 
ulam ing narx-navolarini to ‘g ‘rilash sharoitini yaratish.
Form ulyar uchun dori vositalarining davolash samaradorligi, 
xavfsizligi va narxlari kriteriylarini hisobga olgan holda tanlab 
olinishi kerak. Bu qiyin ishni am alga oshirishda shifokorlar 
to ‘qnash keladigan birlam chi m uam m olardan biri dori vositalari 
to ‘g‘risida mutloq zam onaviy axborotlam i qidirishdir. Tibbiyot 
muassasalarida form ulyar ro ‘yxatlami ishlab chiqish bir qancha 
tadbirlam i bosqichm a-bosqich bajarilishini ko'zda tutadi.