|
191
11-BOB. FARMATSEVTIKA BOZORIDA ULGURJI
SAVDO FAOLIYATINI TASHKILLASHTIRISH
11.1. DORI VOSITALARINING MUOMALA SOHASIDA LOGISTIK
YONDOSHUVI
Dori vositalarini m uom ala sohasida xomashyo, substansiya
olish yoki dorivor o ‘simlikni o'stirishdan boshlab, toki so‘nggi
iste’-m olchiga dori preparatlarini yetkazib berguncha boMgan
yoMni ikki qismga ajratish mumkin. Xomashyoni olishdan boshlab,
toki tayyor mahsulot ishlab chiqarguncha boMgan yo‘lning bir
qismi texnik-ishlab chiqarish maqsadidagi
mahsulotning harakati
deb aytiladi.
YoMning ikkinchi qismi tayyor mahsulotning ishlab chiqaruv-
chidan iste’molchiga yoki foydalanuvchiga yetib borish harakati
tovar harakati
deb ataladi.
Bu ikki oqimni birlashtirilganiga uncha ko ‘p boMgani yo‘q
va uni orasidagi munosabat
moddiy oqim
deb nom landi. Bu esa
o ‘z navbatida mahsulot harakati jarayonida paydo boMgan yangi
obyekt
logistika
(grekchadan
logistics
— hisoblash, fikrlash san’ati)
fanini o ‘rganish predmetiga aylandi.
Hozirgi kunda logistikani ko'pgina ta ’rifi mavjud boMib, ulardan
biri logistika — istiqbolni aniqlash, xarid qilishni amalga oshirish,
ishlab chiqarish hajmlarini rejalashtirish, buyurtm alarni qayta
ishlash, zaxiralami boshqarish, om borxona faoliyati va transport
orqali tashishlam i rejalashtirishni o ‘z ichiga oladigan kompleks
xo‘jalik faoliyati deb ko‘riladi.
Farmatsevtik bozorda ulguiji savdoni rivojlanishi, farmatsiyani
tashkil qilish va iqtisodiyotining kelajak yo‘nalishini belgilashda
logistik yondashuvlami qo‘llanishi farmatsevtik logistika deb ataladi.
Farmatsevtik logistika —
farmatsevtik va boshqa tovarlar hamda
ular bilan bogMiq boMgan farmatsevtik yordam da iste’m olchilam i
qoniqtira oladigan axborotli, moliyaviy va xizmat qilish oqimlarini
o ‘z ichiga oladigan boshqarish ham da qulaylashtirishni ta ’minlay-
digan fan va amaliy faoliyatdir.
192
Logistika moddiy resurslarni taqsimlash, ishlab chiqarishni
texnik, texnologik, tashkiliy ta ’minlash to ‘g‘risidagi fan sifatida,
ilm iy-texnik taraqqiyot ta ’siri natijasida m ahsulotlar aylanuvi
jarayonini takomillashtirib borishga boMgan doimiy talab ta ’siri
ostida paydo boMdi.
Logistika quyidagilarga asoslanadi:
texnikaga (m ateriallar oqimi);
axborotga (axborotlar oqimi);
ishlab chiqarishga (mos holdagi boshqaruv modellari bilan).
Tovar harakati jarayonining murakkablashuviga bir qator
om illar sabab boMdi, ulaming eng asosiylari quyidagilardir:
— o ‘tkazuvchi bozorlar uchun olib borilgan aniq kurash-
lar, ulami egallash, kengaytirish, bozordagi mavqeini mustahkam-
lash, is te ’m o lc h ila r x o h ish -iro d a sin i o ‘rganish, to v a m in g
hayotiylik davrini o ‘rganish, raqobatchilar bozorga taklif qilayotgan
tovarlam i va iste’m olchilar talabini o ‘rganish;
— aniq o ‘tkazuvchi bozorlarga yo'naltirilgan va iste’molchilar
buyurtm asiga asosan ishlab chiqarishni tashkil etish, barcha
bosqichlarda moddiy resurslar harakati. Aniq va puxta o ‘ylab
chiqilgan, rejalashtirilgan va tashkil etilgan ishlab chiqarish
jarayonlarini amalga oshirish;
— tovar harakati to ‘g‘risidagi axborotning muomala jarayoni
ning barcha bosqichlarida va mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida
tartibga solingan harakat;
— logistik tizim faoliyati logistik qoidalar asosida amalga
oshiriladi. Logistik qoidalar deganda logistik tizimda eng maqbul
yo'nalishlami aniqlash uchun yuklar va usullar yigMndisi tushuniladi;
— logistik tizim (LT) deganda elem entlar va ular o‘rtasida
yuk (m aterial) oqim ini, u paydo boMgan nuqtadan iste’mol
qilinadigan nuqtagacha boshqarish m aqsadida paydo boMadigan
o'zaro aloqalar ham da bu jarayonlar uchun zarur boMgan axborot
oqimlari yigMndisi tushuniladi.
Logistik tizim ning elem entlari quyidagilardir: ishlab chiqa
ruvchi, qayta ishlovchi korxonalar va boshqa tarm oqlarning
korxonalari, tijorat-vositachilik korxonalari, transport va om bor
193
qu v v atlari, yetkazib b e ru v c h ila r, b u y u rtm ac h ila r, ax b o ro t
tizimlari, axborotni yig‘ish, qayta ishlash va uzatish moslamalari,
boshqaruv organlari (m enejm ent).
M oddiy oqim lar tizim ining muvaffaqiyatli ishlashi logistik
infrastrukturaning rivojlanishiga juda bog‘liqdir.
Logistika infrastrukturasi deganda bir korxonadan boshqa
korxonaga moddiy va axborot oqim larini ishonchli ham da bir
m arom da yetkazib turilishini t a ’minlaydigan transport va boshqa
zaruriy elem entlam ing yigMndisi tushuniladi.
Logistika faoliyatining asosiy sohalaridan biri m ahsulotni
t a ’m in la sh , u larn i b ev o sita is te ’m o lch ig a y etk azib b erish
hisoblanadi. Logistik faoliyati birinchi navbatda yuklami tashish
uchun zarur boMadigan transport bilan juda bogMiqdir. Transport
faoliyatining asosiy k o 'rsa tk ic h i — bu bajarilgan tra n sp o rt
ishlarining hajmi, ya’ni yuklami m a’lum bir masofaga eng kam
xarajatlar bilan tashish hajmi hisoblanadi.
Q uyidagilarga qilingan x arajatlar logistik sarf-x arajatlar
hisoblanadi:
— tashishga, ortishga, tushirishga, qayta ortishga, yuklarni
manipulyasiya qilishga;
— transport — ombor ishlarining hamma turiari bo‘yicha taxlash;
— axborot xizmatini ko'rsatish, ya’ni axborot oqim larini
tashkil etish;
— aylanma mablagMami tutib turishga va omborlarda yuklami
saqlab turish natijasida qilinayotgan tavakkalchilik;
— logistik boshqarishga.
M oddiy (yuk) oqimlarining faoliyat yuritishi bilan bogMiq
boMgan z a ru r tu s h u n c h a la rd a n b iri ax b o ro t o q im la rid ir.
Shuningdek teskari aloqa, ya’ni rejalashtirilgan ish qanday natija
bilan tugaganini solishtirish uchun zarur boMadigan axborot, aloqa
tushunchasidan ham keng foydalaniladi. Teskari aloqa logistik
jarayonlarni yanada sam araliroq boshqarishga im kon beradi.
A xborot oqim lari logistik k an allar orqali o 'tad ig an axborot
kanallarining yigMndisidir.
Logistik kanal — yetkazib beruvchi, iste’molchi, tashuvchi,
vositachi, sug'urtachilardan iborat qisman tartibga solingan ko‘plik.
194
Iste’molchi yoki yetkazib beruvchi bozor iqtisodiyoti sharoitida
tashuvchilami, sug‘urtachilami va hokazolami turli xil usullar bilan
(reytingini hisoblash, operatsiyalarni tadqiq qilish usullarini
qo ‘llash va hokazo) tanlash imkoniyatiga egadir. Tanlash amalga
oshirilgandan so‘ng logistik kanal, logistik zanjirga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
