Фарьона Давлат Унверситети



Download 230,5 Kb.
bet3/13
Sana17.01.2023
Hajmi230,5 Kb.
#899966
TuriСеминар
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13
Bog'liq
2 5357165351714954544

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ


1. Дин психологияси курсининг предмети.
2. Дин психологияси курсининг вазифалари.
3. Диний тасавур нима?
4. Диний хиссиёт.
5. Ретуал хулы.
6. Р.В.Берхаунинг диний рамзлар ъаыидаги фикирлари.
7. Дин психологияси курсининг бщлимлари.
8. Дин психологияси курсида ыщлланадиган методлар.
9. Диншунослик неча таркибий ыисимдан иборат.
10. Диний онгнинг даражалари.
Фойдаланиш учун адабиётлар.
1. Угриновчи Д.М. «Психология религии» М.1986 г.
2. Платонов К.К. «Психология релегии» М. 1967 г.
3. Попова М.А. «О психологии релегии» М. 1969 г.
4. Попова М.А. «Критика психологической опологии релегии»
М.1972.


ДИННИНГ ПСИХОЛОГИК ИЛДИЗЛАРИ.
РЕЖА
1. Диннинг илдизлари.
2. Дин ъаыида Фейрбахнинг фикри.
3. Олпорт фактори.
Таянч иборалар.
Диний илдиз, диний эътиыод психологик эхтиёж, безовталик,
магик муносабат, синкретизм хусусияти, психологик холат, филогенетик
ёндошув, антогенетик ёндошув.


Маысад. Диннинг психологик илдизларини туб мохиятини тушинтириш ва динни бошыа илдизлардан фары ыила олиш хаыида маълумот бериш.


Муаммо. Диннинг психологик илдизларига турли ёндашувлар.


Ушбу мавзуда даставвал пайдо бщладиган савол одамлардаги диний тасаввурлар ва ишонч ыаердан пайдо бщлади деган саволдир.
Диний илохиётга Олимларнинг фикрича хар ыандай рух моъияти жиъатидан у ёки бу динга мансубдир, уни ъар доим яратувчисига тортиб турадиган илохий куч мавжуд. ”Хаыиыий ва бирламчи реалликни биз ташыарида кщрмаймиз, балки ичимизда хис ыиламиз ва кечирамиз, щз менимизнинг турмуш тарзида хис ыиламиз, щз чеклангалигини чекланганлигини англаганимиздан сщнг унинг илдизлари билан ыандайдир абсолют доимий ва ыамраб олувчи реалликни мустахкамланмганлигини англаймиз.
Ыадимда мутаффакирлар одамнинг диний эoтиыоди билан унинг психик холатлари ва ыамчиликлари щртасидаги алоыани пайыашган. В.Спиноза шундай ёзади “Одамлар тез-тез ыийин ахволга тушиб ыолишади, шунда улар хеч ыандай режа туза олмай ыоладилар, омаднинг шубхали ьамхщрлигига чексиз истаклари бщлганлиги туфайли “умид ва ыщрыув щртасидаги аянчли иккиланишади, шунинг учун кщп холатларда нимага бщлмасин ишонишга фавыулотда мойилдирлар. Шундай ыилиб ыщрыув бидъат, ирим-сиримларнинг пайдо бщлиши, саыланиб туриши сабабдир“.
М
Фейрбахнинг фикрича диннинг асосий ыарамлик, тобелик хиссидир, Фейрбах диний эoтикоднинг шакл-ланишида салбий
уаммоли савол.
Фейрбахнинг фикрича диннинг
асосий ыарамлик, тобелик хисси.
Фейрбах диний эътиыодни
шаклланишида салбий кечинмаларни
бщртирмаган холда ижобий кечинмаларга
ъам эътибор беради. Нима сабабдан бундай?
кечинмаларнинг ролини бщрттирмаган холда ижобий кечинмаларга ъам эoтибор беради. Худо фаыат ыщрыувга сабаб бщладиган сифатларгагина эга бщлмай, балки одамларнинг ижобий сифатларини ъам щзида мужассамлаштиради, шунинг учун ъам одамларда хайрат, ыувонч ва миннатдорлрик хиссини уйьотади.
У яна ёзади - Инсон нимани хохласа щзи турган позицияда нимани хохлаши зарур бщлса щша нарсага ишонади. Хохиш щзи йщк ниманингдир бщлишига бщлган эхтиеждир: тассавур кучи, эoтиыод бу нарсани одамга мавжуддеган тассавурни беради.
М
Диннинг психологик илдизлари масаласида 2 та муаммони ъал ыилиб олиш лозим.
уаммоли савол
Гносеологик ва психологик
муаммолар нималардан иборат?
Биринчидан, бу диннинг гносеологик ва психологик илдизлари щзаро муносабати ва иккинчидан психологик ва ижтимоий илдизлари щзаро муносабати муаммоси. Гносеологик илдиз тушинчаси щзи ичига инсон психикаси мавжудлигининг хамма ыирраларини ыамраб олади. Гносеологик ёндошув бу билиш назаряси нуытаи назардан ёндашишдир Демак, диннинг гносеологик илдизлари бу сезги, идрок, тафаккур каби билиш жараёнлари функсияси билан боьлик бщлган диний эoтиыод шаклланишининг имкониятлари ва шароитларидан иборатдир.
Кщпчилик муаллифлар “диннинг психологик илдизлари” тушинчаси асосан хиссиёт, кечинма: кайфият каби эмоционал жараёндан иборат деб билишади. Лекин эмоционал жараён билиш \когнитив\ ва иродавий жараёнлардан алоъида мавжуд бщла олмайди. Улар шахс психик хаётининг умумий тонусини ташкил ыилади. Унинг аылий тус беради, ана шу эмоционал - психологик фан шахснинг дунё ыараши установкаларига таoсир ыилади, айрим холларда муъитдаги мавжуд диний эoыотга ихлос ыщйишига сабаб бщлади .
Н.Д.Левитов щз тадыикотларига “психик холат“ тушунчасини ыщллаган. Психик холат алохида ваыт давомида психик фаолиятнинг яхлит характеристикаси бщлиб, борлиыда акс эттирилаётган предмет ва ходисаларга боьлиы холда психик жараёнларнинг кечишининг щзига хослигини кщрсатади, одатда психик жараёнларнинг бундай кечими шахс психик хсусиятлари ва холатини белгилаб беради. Шу билан психик холат щз ичига билиш хиссиёт ва ирода жараёларни олгач яхлитдир. Айрим психик холатлар масалан; фаоллик ёки пасивлик, тетиклик ёки тушкунлик аста секин мустахкам шахс хусисятига айланиши мумкин. Биринчидан инсонга салбий таoсир ыиладиган психик холатлар диний эoтиыоднинг шакилланишга таoсир ыилиши мумкун. Иккинчи методологик муаммо бу дининг психологик ва ижтимоий илдизлари щзаро муносабати муаммосидир.
Бу муаммони ъал ыилишда учта асосий ёндошувни ажратиш мумкин.

  1. Индивиднинг диний эoтикоди унинг онги /рух/ нинг манбайи худо хисобланади.

  1. Индивидуал диндорлик алохида индивиднинг эoтиыодга бщлган ички психологик ёки биологик эхтиёжи билан боьлиыдир.

3. Щз-щзидан индивид психикаси диний эoтиыод хосил ыилмай лекин
хаётий шарт шароитлар таoсирида шундай психик холатлар
вужудга келадики, улар индивид томонидан атроф - муъитдаги
диний эoтиыодни щзлаштиришга сабаб бщлади.
Эрих Фромнинг фикрича одам бир томондан табиатнинг бир бщлаги иккинчи томондан аыл уни табиат устидаги хукмронлик даражасига кщтаради ва айни пайтда уни табий яхлитлик ва бирликдан махрум ыилади. Одам хар доим щзидан ва отрофидагилардан кщнгли тщлмайди.
У щзининг нима учун мавжуд эканлиги тушунишга харакат ыилади, лекин унинг турмуш тарзининг экзистенциал зиддиятлари ыайта-ыайта уйьонайверади. Айнан ана шу биринчи навбатда унинг аыли билан табиатнинг бир бщлаги сифатида вужудий тарзи щртасидаги зиддият диннинг мавжудлигига асосий сабаб бщлади.
У керак диннинг асосий манбанинг инсон томонидан доимий равишда ъаёт мазмуни ыадар кщрган.
Г.Оллпорт диннинг психологик илдизининг кщп факторли назариясини яратишга уринган. Унинг фикрича индивит дини тараыыиёти:

  1. Унинг физиологик эхтиёжлари;

  1. Темпираменти ва аылий ыоилиятлари;

  2. Психоген ыизиыишлар ва ыадриятлари;

  3. Оламнинг рационал изоъини ыидириши;

  4. Уни щраб турган маданитга реакцияни босыичларидан щтади;

Р.Тулекс диннинг психологик илдизларига тщртта асосий факторн ыщшади: ижтимоий, табиий, ахлоыий ва аффектив.
Динниг психологик илдизларини щрганишда икки хил ёндашувга алоъида эoтиборни ыаратиш лозим:

  1. Тарихий ёки фелогентик ёндашув;

  1. Индивидуал – психологик ёки аптогентик ёндашув;

Иптидоий одамларда магик эoтиыод шакллари: фол очиш, ыурра ташлаш, таыдирий башорат ыилишга катта аъамият берилган.
Бу ходиса иптидоий одамлардаги омадга бщлган кучли умид билан изоъланиши мумкин. Бундан умид истакни реаллик билан алмаштиришга боьлиы бщлган.
Фетишизмда нарсаларни илоъийлаштириш, тотемизмда ъайвонларни илоъийлаштириш юз берган. Тотемизмнинг Эрейднинг «Эдип комплекси» назарияси билан тушунтириш мумкин. Нарсаларни илоъийлаштириш, эса тараыыиётнинг ъамма поьонасидаги одамларга хос бщлган ходисадир. Уларга таалуыли тушунча «Тщла ыонлик эмаслик хисси» К.Херни ва Г.Саливенларга таалуыли тушунча «безовталик», П.Тиллих такадланган экзистендиал /стропологик, ялпи/ «Ыщрыув» тушунчалари ъам диннинг психологик илдизларини тушунтиришга бщлган урунишларидан саналади.
Диннинг психологик илдизларини тушунтиришга индивидуал-психологик ёндашувда Л.С.Выготскийнинг айрим фикрлари диыыатга сазовордир.
У хусусан мактабгача ёшдаги болалар тафаккурига хос бщлган «синкретизм» хусусиятига эoтиборни ыаратади.
Болалар тафаккур фаолиятининг синкретизм шундан иборатки, бола щз онгида тасодифан пайдо бщлган ассоциация ва тассуротларнинг субoетив алоыаларини атроф оламнинг обoектив алоыаларидан ажрата олмайди «Бола, - деб ёзади Л.С. Выготские, - палахса – палахса ыилиб, битта предметни бщлакламай ва бошыа предметларидан ажратмай фикрлайди».
Бошыа жойда Л.С.Выготские иптидоий одамлар билан болалар психик фаолияти хусусияти хисобланган «партиципиация» ъаыида ёзади. «Бу атама шуни англатадики, примитив тафаккур щртасида на фазовий ва на бошыа бир сабабий боьлиылик бщлмаган иккита предмет ёки ходиса щртасида ёки ыисман щхшаш ёки бир бирига таoсир бор деган алоыа щрнатади».
Партиципециянинг асосида Выготский фикрига «комплекс тафаккур» ётиб, бола томонидан сщздан функционал фойдаланишни англатади сщз комплекс тафаккур системасида семеспологик, мазмуний функцияни эмас, балки фаыат поминал, кщрсатувчи функцияни бажаради.
«Сщз бу ерда тафаккур акти билан боьлиы мазмун белгиси эмас, балки бошыа хиссий идрок ыилинадиган буюм билан ассоциатив боьлиы хиссий берилган /данной/ буюм белгисидир».
Л.С.Выготский таoкиддайдики, нутынинг илк босыичида болада сщзга буюмнинг хусисияти сифатида ыарашни кузатиш мумкин. Буни шартли равишда «магик» муносабат деб айтиш мумкин. Болада буюмнинг номи билан унинг щзи щртасидаги алоыа вужудга келтирилади. Масалан: болада «сув» сщзи ичиш мумкин бщлган суюыликнинг хусусияти деб ыаратилади.
Бундай сщзга магик муносабат ыатор халылар онги ва турмуш тарзида узоы ваыт саыланиб туради: масалан, «шайтон» десанг, унинг щзи пайдо бщлиб ыолади деганга щхшаш.
Бола психикасида юзаки тасаввурларга асосланган субoектив алоыалар устунлиги, сщздан наминал /кщрсаткич/ функция сифатида фойдаланиш, нихоят сщзга нарсанинг хусусияти сифатида муносабатда бщлиш онгда ёльон, фантастик алоыалар хосил бщлишига, диний тасаввурлар пайдо бщлишига олиб келади.
Фейрбахмининг фикрича «диннинг сири айни бир мавжудотда ирода билан ихтиёрсизлик, онг билан онгсизликнинг бирлигидадир».
Кщплаб авторлар илохиётга олимлар диний эoтиыоднинг шаклланишида щлим олдидаги ыщрыувга катта эoтибор ыаратишади. Масалан уч марта туьилиш эскидаги фикрлар диыыатга сазовордир: 1- вужудий туьилиш, 2- оллохни таниб, унга ошно бщлиш, 3- щлим мангуликка ыщшилиши.

Download 230,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish