245
Mamlakatimizda bank kapitalining asosiy qismi davlatga tegishli ekani-
bank tizimidagi asosiy muammo. Uning bank sektorida sog‘ lom raqobatga,
xizmat ko‘ rsatish sifatiga salbiy ta’ sir qilayotgani.
Xalqaro
moliya
institutlari
ko‘ magida
bank-moliya
tizimini
rivojlantirish bo‘ yicha uzoq muddatli strategiya ishlab chiqish lozimligi.
Bank tizimiga xususiy va xorijiy kapital kirib kelishi hisobidan davlat
banklari ulushini bosqichma-bosqich kamaytirib borishning sohada raqobat
muhitini
yaxshilashga, tijorat banklari faoliyatini, kreditlash sifati va
madaniyatini har tomonlama oshirishga xizmat qilishi.
Moliya bozorlari,
jumladan, fond bozorini rivojlantirishning yangi
iqtisodiy sharoitda asosiy maqsadlardan biri ekanligi.
YAngi moliyaviy instrumentlarni joriy etish va obligatsiyalar chiqarish
orqali bank xizmatlari ko‘ lamini yanada kengaytirish, ilg‘ or
axborot
texnologiyalari asosida bank tizimini rivojlantirish zarurligi.
Investorlarga qulay sharoit yaratish uchun valyuta bozorini yanada
erkinlashtirishning talab etilishi.
XVII BOB. NOBANK MOLIYA-KREDIT MUASSASALARI
Reja:
17.1. Nobank kredit tashkilotlari va ularni tashkil etish
17.2. Kredit uyushmalari va ularning operatsiyalari
17.3. Mikrokredit tashkilotlari
17.1. Nobank kredit tashkilotlari va ularni tashkil etish
Nobank kredit tashkilotlari deganda tor doirada ixtisoslashgan va alohida
bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqi bo’ lgan kredit tashkiloti tushuniladi.
Nobank kredit tashkilotlari har qanday bank operatsiyasini amalga oshira olmaydi.
Xususan:
246
yuridik
va
jismoniy
shaxslariga
hisob-kitob
xizmatlarini
ko 'rsatish va pul o 'tkazmalarini amalga oshirish;
hisob —raqam ochish va yuritish
vakillik hisob varaqlarini ochish va pul mablag'larini o'z nomiga
joylashtirish va boshqa shu kabi operatsiyalar shular jumlasidandir.
Nobank kredit tashkilotlarining vujudga kelishining asosiy sabab-laridan biri
tez va kichik miqdordagi kreditlarni berish, nisbatan yuqori foiz toiovlarni to'lash
hisoblanadi. Chunki, tijorat banklari kredit summasi qancha bo'lishidan qat'iy nazar
barchasiga bir xil talabni qo'yadi va biunga ko'pchilik hollarda ma'lum
kun talab
etiladi.
Xalqaro amalyotda nobank kredit tashkilotlariga:
>
kredit uyushmalari;
>
mikrokredit tashkilotlari;
>
lombardlar;
>
lizing kompaniyalari;
>
faktoring kompaniyalari kiradi.
Lizing kompaniyalari bahosi yuqori va muddatli foydalaniladigan tovarlarni
to'la qiymatda sotib olib ularni lizingga beradi:
a)
moliyaviy lizing;
b)
operativ lizing.
Nobank kredit tashkilotlari faoliyatidagi quyidagi xos xususiyatlariga ega.
Nobank kredit tashkilotlari faqat alohida olingan bank operatsiyalarini amalga
oshiradi.
Nobank kredit tashkilotlari faoliyati tor doirada ixtisoslashgan bo'ladi. Bu
ularni raqobatbardoshligini ta'minlash imkoniyatini beradi.
Nobank kredit tashkilotlari faoliyati Markaziy bank tomonidan Tijorat
banklari faoliyati kabi qattiq nazorat qilinmaydi. Nobank kredit tashkilotlarining
resurs bazasi quyidagi manbalardan tashkil topadi:-
ustav kapitali;
-
boshqa tashkilotlarga berilgan moliyaviy yordam;
-
o'z a 'zolaridanjalb qilingan pul mablag'lari;
247
-
tijorat banklarining kreditlari;
-
sof foyda;
-
foyda hisobidan shakllantirilgan zaxiralar;
-
o 'tgan uillaming taqsimlanmagan foydasi.
O'zbekiston Respublikasida faktoring kompaniyalari mavjud emas.
Faktoring operatsiyalarini tijorat banklari bajaradi. Ammo ular tovar hujjjatlarini
regress huquqi bilan sotib olishi mumkin emas.
Lizing kompaniyalari uzoq muddatli kreditlar bozorida tijorat banklari bilan
raqobat qila oladilar. Ular bahosi yuqori va uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarni
uzoq muddatli ijaraga beradilar. Lizing shartnomalarining' o'rtacha muddati 3-5
yilni tashkil qiladi. Ammo lizing kompaniyalarining zaif jihati bo'lib
ularda
resurslar yetishmaydi. Ular faoliyatini asosan o'z mablag'lari hisobidan
moliyalashtirishga majburdirlar. Shu sababli ular tijorat banklarining uzoq
muddatli kreditlarini keng ko'lamda jalb qiladilar.
O'zbekiston Respupblikasida lizing operatsiyasi bilan tijorat banklari va
lizing kompaniyalari shug'illanadi.
Asosiy muammo shun-daki, to lizing obyekti
lizing-oluvchi tomonidan qabul qilib olinma-gunga qadar tijorat banklari lizing
kreditiga foiz hisoblay olmaydi.
Kliring uylari (palatalari) nobank kredit tashkiloti hisoblanadi va ular chek va
hosilaviy qimmatli qog'ozlar bo'yicha o'zaro hisob-kitob-larni amalga oshiradi.
Kliring palatasi har bir ishtirokchiga bankda hisob ochadi. Bu hisoblar mazmuniga
ko'ra aktiv-passiv hisoblar hisoblanadi, ya'ni bu schyotlar debit yoki kredit qoldiqqa
ega boiishi mumkin.
Ko'pchilik mamlakatlarda nobank kredit tashkilotlari faoliyati Markaziy bank
tomonidan tartibga solinadi va nazorat qilinadi.
Ammo Angliya, German iya,
Lyuksenburg kabi mamlakarlarda ular nazorat funksiyasiga ega emas. Shu sababli
ushbu mamlakatlarda nobank kredit tashkilotlarining faoliyati moliya bozorining
regulyatori tomonidan nazorat qilinadi. Nazorat jarayonida nobank kredit tashkilot-
larining ustav kapitalining minimal miqdoriga nisbatan talablar qo'yiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
