Fan/modul kodi

Xizmat ko’ rsatish doiarida bo’ yicha-
banklar ma’ lum hududga 
hududlaro xalqaro darajada mijozlarga xizmat ko’ rsatishi e’ tiborga olinadi. 
Buning uchun banklar Markaziy banklarning tegishli litsenziyaariga ega bo’ lishi 
talab etiladi. Masalan mamlakatimizda Markaziy bankning tegishli talablarini 
bajaradigan tijorat banklariga milliy valyutada va xorijiy valyutada faoliyat 
yuritishi uchun alohida alohida litsenziyalar beriladi. 
Kapitalning hajmi bo’ yicha-
bankla kichik, o’ rta va yirik tijorat 
banklariga guruhlanadi. Masalan mamlakatimiz barcha banklari ustav kapitalining 
40%dan ortig’ I TIF Milliy banki hissasiga to’ g’ ri keladi yoki mamkalkatimizda 

---

168 
beshta yirik bankning (TIF MILLIY BANKI, SANOAT QURILISH BANK, 
AGRO BANK, ASAKA BANK, IPOTEKA) kapitali hajmi banklar kapitalining 
80-90%ini tashkil etadi. 
Banklarning iqtisodiyotdagi roli 
Banklarning mohiyati va funksiyalari va shuningdek bajaradigan 
operatsiyalari va ko’ rsatadigan xizmatlari ularning iqtisodiyotdagi rolini belgilab 
beradi. Banklarning iqtisodiyptdagi roli deganda asosiy e’ tibor ularning vujudga 
kelish omillari, rivojlanish omillari va bajaradigan operatsiyalariga qaratish lozim. 
Banklarning roli ulrning funksiyalari kabi ma’ lum darajadagi xususiyatlariga 
egadir. Bankalr mulkiy jihatdan qanday shaklda tashkil topgan bo’ lishidan qat’ iy 
narzr iqtisodiyotda umum ahamiyatga ega bo’ gan operatsiyalarni bajaradi. Shu 
bois han banklar qanday mulkiy shaklda yoki ixtisoslikda tashkil topgan 
bo’ lishidan qatiy nazar ular iqtisodiyotda alohida ahmiyat kasb etadi. 
Banklarning iqtisodiyotdagi roli xususida so’ z ketganda dastlab jamiyatda 
ulrning bajaradigan operatsiyalari zarurligi va turlari ehtiyoji doirasida so’ z 
yuritish maqsadga muvofiq. Bularning barchasi banlarning iqtisodiyotdagi 
ahamiyatini anglatadi. Albatta banklarning iqtisodiytdagi ahamiyati juda ko’ p 
qirrali bo’ lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat: 
-
Jamiyatdagi vaqtinchalik bo’ sh pl mablag’ larini tegishli shartlar asosida 
o’ ziga jalb etadi 
-
Qo’ shimcha moliyaviy mablag’ larga ehtiyoji mavjud xo’ jalik yurutuvchi 
subyektlar va aholiga qaytarishlik to’ lovlilik muddatlilik va tamingablik asosid 
mablag’ lar beradi 
-
Milliy valyutaning emissiyasini tashkil etadi va barqarorligini taminlash 
doirasida pul-kredit siyosatini amalga oshiradi 
-
Pul aylanmasini etadi va ularning tartibini belgilaydi 
-
Iqtisodiy munosabatlarga kirishuvchi subyektlar o’ rtasida hisob-kitob va 
to’ lovlarni amalga oshirishda vositachilik qiladi 
-
Bozor ishtirokchilariga turli darajada komission va maslahat xizmatlarini 
amalga oshiradi 

---

169 
-
Aholiga va mijozlarga trast depozitlar xizmatlarini taklif etadi 
Banklarning iqtisodiyotdagi rolini asosiy jihatlaridan biri jamiyatdagi 
vaqtinchalik pul mablag’ larini jamg’ arish asosida ularni iqtisodiyodagi tegishli 
tarmoqlariga qayta taqsimlashda namoyon bo’ ladi. Ma’ lumki jamiyatda faoliyat 
yurutuvchi xo’ jalik subyektlarining asosiy maqsadi iqtisodiy foyda olishga 
qaratilgan. Bu ikki tomonning iqtisodiy manfaatlarini birlashtiruvchi moliyaviy 
tasgkilot sifatida banklar maydonga chiqadi. Birinchi guruh iqtisodiyot 
tarmoqlarining vaqtinchalik b’ sh pil mablag’ larini tegishli shartlar asosida jalb 
etib ushbu mablag’ larga ehtiyoji bo’ lgan ikkinchi guruh itisodiyot tarmoqlariga 
ya’ ni qo’ simcha moliyaviy resurslarga ehtiyoj sezgan xo’ jalik subyektlariga 
qayta taqsimlab beradi. Bizningcha ushbu munosabatlarni bankdan bo’ lak birorta 
moliyaviy tashkilot samarali va tez hal eta olmaydi. Banklarning shbu o’ ziga xos 
jihati iqtisodiyotdagi rolini belgilab beradi. Banklarning iqtisodiyotda bajaradigan 
yana bir o’ ziga xos xususiytlaridan biri bu ularning xo’ jalik yurutuvchi 
subyektlar aholi va davlat tashkilotlari o’ ratsida amalga oshiriladigan hisob 
kitoblarni tashkil etishi va ularning ustidan tegishli nazorat ishlarini amalga 
oshirish hisoblanadi. Ma’ lumki bizor iqtisodiyoti sharoitida xo’ jalik yurutuvchi 
subyektlarni jismoniyshaxlar o’ rtasida har kuni bir necha yuz minglab pul 
o’ tkazmalari amalga oshiladi. Bularning barchasi banklar tomonidan amalga 
oshiriladi va tartibga solib turiladi. 
Banklarning iqtisodiyotdagi rolini yuqoriyoki pastligiga qator omillar ta’ sir 
qiladi. Ularning asosiylari quyidagilardan iborat: