Tijorat banklari - jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglarini jalb qilib, ushbu mablag’lami tegishli shartlar (tolovlilik,qaytarishlik, muddatlilik, ta’minlanganlik, maqsadlilik) asosida iqtisodiyotning turli tarmoqlariga joylashtiradigan, shuningdek jismoniy va yuridik shaxslarga to’lov hisob- kitoblami amalga oshirish bo'yicha xizmat ko‘rsatadigan tijorat tashkilotlari sifatida tasniflanadi.
Hozirgi kunda, respublikamizda 32 ta bank mavjud. Bulardan, Davlat banki 5ta; Xususiy bank 6ta; Xorij mamlakatlari bilan qo’shma bank 5ta; Aksiyadorlik-tijorat banklari 16tani tashkil etmoqda
Tijorat banklari faoliyati uning boshqaruv organlaritomonidan amalga oshiriladi.Bankning boshqaruv organi quyidagilar hisoblanadi:
aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi;
bank Kengashi (kuzatuv kengashi);
bank Boshqaruvi
Birinchi funksiyasi, vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglami jalb qilish, jamg‘arish va ushbu mablag’lami kapitalga aylantirish funksiyasi. Banklar jamiyatdagi vaqtinchalik bo'sh pul mablaglarini tegishli shartlar asosida o'zlariga jalb qiladi va ushbu mablaglami samarali
yo'nalishlarga joylashtiradi.
Banklarning itiyorida bolgan mablaglaming deyarli 90 foizi chetdan jalb qilingan pul mablaglari hisoblanadi. Bu banklaming asosiy faoliyati boshqa shaxslaming mablaglari hisobiga amalga oshirilishi anglatish bilan
birga, yuqori darajada riskka bogliqligini keltirib chiqaradi
Ikkinchi funksiyasi, korxona va tashkilotlar, davlat, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini kreditlash.
Korxona va tashkilotlar ishlab chiqarish jarayonini modemizatsiyalash va kengaytirish, mehnat taqsimotini takomillashtirish, qo'shimcha aksiyalami sotib olish va boshqa maqsadlami amalga oshirishda qo'shimcha moliyaviy mablaglarga kuchli ehtiyoj sezadi. Xo‘jalik yurituvchi subyektlaming bu ehtiyojining asosiy qismi banklaming kredit berish funksiyasi orqali qondiriladi.
Uchinchi funksiyasi ,xojalik subyektlari pul hisobkitoblarini amalga oshirishda vositachi hisoblanadi.
Iqtisodiyotda faoliyat yuritayotgan xojalik subyektlari kun davomida bir necha yuz minglab turli darajadagi pul aylanmalarini (asosan naqdsiz pul ko'rinishida) amalga oshiradi. Banklaming bevosita ishtiroki (vositachiligi) natijasida ushbu otkazmalar jo'natuvchidan oluvchiga yetib boradi.
Kredit mablag‘lami muomalaga chiqarish banklaming to'rtinchi funksiyasi hisoblanadi.
Ta’kidlash joizki, ushbu funksiyani barcha banklar bajarish huquqiga ega emas. Bozor iqtisodiyoti sharoitida muomalaga kredit
pullami chiqarish Markaziy bank zimmasiga yuklatilgan.
Iqtisodiy va moliyaviy maslahatlami berish banklaming beshinchi funksiyasi hisoblanadi.
Banklar iqtisodiyotdagi moliyaviy muassasa sifatida mulkiy shaklidan qa’tiy nazar mamlakatdagi barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlarga o'zlarining huquqiy imkoniyatlaridan kelib chiqib, turli darajadagi iqtisodiy va moliyaviy maslahatlami beradi. Albatta, ushbu maslahatlar mijoz va bank o'rtasida tuzilgan tegishli shartnomalar yoki o'zaro kelishuvlar asosida amalga
oshiriladi.
Banklar faoliyatini litsenziyalash Bank shu jumladan chet el banki O’zbekiston Respublikasida o’z faoliyatini O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki tomonidan beriladigan litsenziya asosida amalga oshiradi. Litsenziyada bank bajaradigan operatsiyalar ro’yxati ko’rsatilgan bo’ladi.
Markaziy bank tijorat banklariga bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun litsenziya berish yuzasidan qaror qabul qilishda asosiy omil bolib quyidagilar hisoblanadi:
biznes rejaning maqbulligi;
kapitalning adekvatligi;
daromadlilikning kelgusi istiqbollari;
ko'zda tutilayotgan rahbaming malakasi va obro‘ -
e’tibori;
bankni ochish uchun taqdim etilgan hujjatlaming
amaldagi qonunchilikka muvofiqligi;
monopoliyaga qarshi choralar.
Bankning ustav kapitali Bankning ustav kapitali bank muassislari va aksiyadorlari to’lagan Pul mablag’laridan tashkil topadi. O’zbekistonda tijorat banklari ustav kapitali minimum miqdori 100 mlrd etib belgilangan.
Banklar faoliyani to’xtatish va ularni tugatish
Aksiyadorlar yig’ilishining qaroriga ko’ra
Markaziy bank litsenziyasini qaytarib olganda
Bankrot deb e’lon qilinganda
O’z faoliyatini to’xtatgan bank Markaziy bank tomonidan banklarni davlat ro’yxatiga olish daftaridan chiqariladi
