Фан бўйича талабаларнинг билим, кўникма ва малакаларига қўйиладиган талаблар

1.3. Истеъмолчи психологиясини ўрганишда қўлланиладиган
усул ва услублар
Маркетинг тадқиқотларидан рағбатлантирувчи омилларнинг истеъмолчи «қора қутиси»да қандай хатти- ҳаракатга айланиши ўрганилади. Қора қути икки қисмдан: истеъмолчи ва рағбатлантириш омилига эга бўлиши, истеъмолчининг маҳсулот харид қилиш ҳақидаги қарори унинг хатти-ҳаракатига таъсир кўрсатишдан иборат бўлади.
Истеъмолчи хатти-ҳаракатининг ўсиб бориш жараёни бешта босқичдан иборат:
1. Эҳтиёжни аниқлаш.
2. Маълумот излаш.
3. Муқобил маҳсулот турларини баҳолаш.
4. Харид.
5. Харид натижаси.
Бу битта жараёнда биринчи марта маҳсулот харид қилаётганда қатъий амал қилинади, кейинги вазиятларда эса у ўзгариб боради, бу жалб қилиш даражаси ҳамда муқобил маҳсулотлар ўртасидаги фарқни ҳис этишга боғлиқдир
«Истеъмолчи хатти-ҳаракати» фанининг институтлаштириш жараёни АҚШда, асосан 1970 йилларнинг биринчи ярмида тугатилган. 1969 йилда истеъмолчиларни ўрганиш уюшмаси (Association of Consumer Research-ACR) ташкил топди, 1974 йилда эса бу соҳа муаммоларига багишланган махсус ойнома «Journal of Consumer Research» нашрдан чиқа бошлади.
1980 йилларда сезиларли даражадаги ўзгаришлар руй берди. Истеъмол муаммоси жамиятшунослар-тарихчилар антропологлар, социологлар, маданиятшунослар, қизиқишлари доирасига чуқур кириб борди. Маркетинг тадқиқотларида йўналиш янги деб эътироф этилди.
Истеъмолчини таҳлил этиш деганда потенциал истемолчиларнинг ҳозирдаги ва келгусидаги заруриятларини, эҳтиёжларини ва истакларини ўрганувчи усуллари тизими, дид ва истакларидаги ўзгаришларга, умуман бозорда истемолчининг хатти-ҳаракатига таъсир қилувчи омилларни аниқлаш, қондирилмаган эҳтиёж сабабларини аниқлаш ҳисобланади.
Нуфузга эга бўлган фирмалар фаолиятида истеъмолчиларни атрофлича ўрганиш муҳим вазифа саналади. Том Питерс маркетинг бўйича мутахассисларга ўзининг истемолчисини ўрганишни ва уларга қулоқ солишликни, бунга ўз вақтининг 25%ни сарфлашни тавсия қилади. ўзгаришларга мосланувчан тадбиркорлар фойдани қачонки ўз истеъмолчисини яхши биладиган ва унинг эҳтиёжини тўла қондирган ҳолдагина олиш мумкинлигини яхши билишади.
Истемолчини ўрганиш «7OS» концепциясига (инглизча атамаларнинг бошланғич ва охирги харфлари) таянади. Бу концепция қуйидаги элементлардан ташкил топган:

• 
  occupants - бозор иштирокчилари (бозорда харидни ким амалга оширади?)
  
• 
  objects - бозор предметлари (бозорда қандай маҳсулотлар ва предметлар сотилади ва сотиб олинади, қандай қондирилмаган эҳтиёжлар мавжуд?);
  
• 
  objective - бозор иштирокчилари ўз олдига қўйган мақсади (нима учун улар харид қилади?);
  
• 
  organizations - бозорда иштирок этадиган ташкилотлар (бозорда истеъмолчи билан биргаликда ким ҳаракат қилади?);
  
• 
  operations - бозорда операцион жараёнлар (харид қандай амалга ошади?);
  
• 
  оccasions - харид имкониятлари (харид қачон амалга ошади?);
  
• 
  оutles - сотиш каналлари (харид қаерда амалга ошади?).
  

Энг муҳим муаммога жавобни натижавий танловга нима таъсир қилиши харидни амалга оширишда ички уйғотиш мотивлари чуқур ўрганиш талаб этилади.
Бир қанча тадқиқотчиларнинг фикрича, истеъмолчи хатти-ҳаракати, психологиясини ўрганишнинг услубиёт асоси умуммиллий, аналитик-башоратлаш усул ва услубларидан ташкил топади (1-жадвал).