Фалсафа қисқача изоҳли луғат

С. Пўлатова
ГЕОЦЕНТРИЗМ — (юнон. §еер ва лотин. сеШгит — мар-каз сўзларидан олинган). Птоломейнинг геоцентрик назария-сига кўра, Ер бутун чексиз Коинотнинг маркази ҳисоблана-ди. Уйғониш даврининг йирик олими, илмий астрономия-нинг асосчиси Николай Коперник (1473—1543) гелиодент-рик назарияни илмий жиҳатдан асослаб берди. Бу таълимот-га кўра, Коииотнинг маркази — Қуёш. Ер ва ^ёш ўз ўқи атрофида айланади.
С. Конилова
ГЕРАКЛИТ, ЭФЕСТИК — милоддан аввалги 544 йилда Эфесда т>тилиб, 483 йидда вафот этган қадимги юнон фай-ласуфи. Унинг фикрича, олам ҳеч ким томонидан яратилма-ган, у азалдан бор ва доимо абадий олов бўлиб, гуркираб ениш ва сўниш қонуниятига бўйсунади. Дастлабки илоҳий олов -- соф акл, «логос» бўлиб, унинг парчаланиши ва курашлари орқали турли-туман ҳодисалар вужудга келади
102
Герменевтика
(пастга қаралган йўл), ўзаро тотувлик ва тинчликни баҳо-лашга олиб келади ва баҳо берувчи секин-аста дастлабки олов кўринишини олади. Бу юқори ва пастга қаратилган аба-дий ҳаракатда бўлган ягона нарсадан барча нарса вужудга келади ва барча нарса ягонага ўтади. Ҳамма нарса ўзгариш-да, бу оқимда «логоонинг ҳукмронлик қилиши қонунии, унга эса жуда озчилик эришади. Гераклит ҳамма нарса мут-тасил ўзгариб, янгиланиб туриши сабабли, аини бир дарё сувига икки марта кириб бўлмайди, чунки унга иккинчи марта кирувчига янги сув оқиб келади, дейди. Шу билан бирга, инсон ҳам ўзгарган бўлади. Унга кўра, худо бу — кун-тун, ёз-қиш, уруш ва тинчлик, рўза ва очарчилик, яхши-лик— ёмонлиқдир, ёмонлик эса — яхшиликдир, яъни ҳамма нарса қарама-қаршилик орқали бирикса-да, уларда яширин уйғунлик мавжуд ва у очиқ кўринишдаги қарама-қаршилик-да яхшироқ кўринади.
Барча бугомлар иқтидоси курашдир, у баъзиларни худо кўринишида, баъзиларни инсон, баъзиларни қул, эркин ки-шилар кўринишида намоен қилади. Донишмандлик — барча нарсада ҳукмрон, ҳамма нарсани бошқарувчи ақяни, «логос»-ни билиш демакдир. Донишманд бўлиш шу ақига бўйсуниш ва уни тан олишдир. Фақат давлат тузилиши табиат кўрини-шидаги ақт қонунларига бўйсунибгина, инсон маънавий со-фликка эришади. Бу эса ўз навбатида инсоннинг муқаддас бахтидир.