Фалсафа қисқача изоҳли луғат

С. Йўлдошев
^ГЕРМЕНЕВТИКА (юнон. Иегтепега — талқин этувчи) —
тил ҳақидаги фанлардаги йўналиш бўлиб, унда тушуниш ижтимоий борлиқни англаш шарти деб қаралади. Тор маъно-да герменевтика билимнинг маълум бир тармоқларида мав-жуд матнларни талқин қилишнинг қоида ва усуллари Йиғин-диси деб қаралади. Масалан, филология, ҳуқуқшунослик, диншунослик ва бошқалар. Г. фалсафадаги оқимлардан бири ҳам бўлиб, унга матнларни талқин қилиш назарияси ва санъ-ати деб қаралади.
Г.нинг манбалари қадимги юнон фшгологияси ва Инжил экзегетикасида намоён бўлади. Қадимги юнон филологияси-да геременевтика матнларнинг қадимийлиги, фрагментар та-биатга эгалиги, кўп маънолиги, белгилилиги ва турли хил маънога тўлалиги натижасида фаасафий, диний бадиий асар-ни тушуниш ва талқин қилиш муаммоларидан келиб чиқиб, матнларни талқин қилиш санъати деб ҳисобланган.
Қадимги юнон фалсафаси ва фмологиясида кўп маъно-ли тимсолларнинг ва ўзга тилда баён этилган асарларнинг
103
Гетероген
асл маъносини тушунтириб бериш санъати неоплатончилар қадимги юнон шоирларининг хусусан, Гомер асарларинк христиан ёзувчилари - - Инжилни, мусулмон олимлари -Қуръонни, Шарқца айниқса, бедилхонлик, навоийхонлик-ни турлича талқин этиш кенг ёйилган.
Матнга бир томондан грамматика, услуб ва мазмун бир-лиги сифатида, иккинчи томондан эса бутунга нисбатан қисм деб қаралади. Бу эса ўз навбатида, номаълум асарни атрибут-лаштиришга олиб келади. Антик даврда ишлаб чиқилган фи-лологик г. тамойиллари Инжил экзегетикасида ҳам қўлла-нилган. Унда уларнинг айнан маъносини алмаштиришдаги алгоритм талқини ривожланди. У белгиларда, матнларда ол-диндан битилган, яширин маънода ўз аксини топган.
Г.ни талқин деб тушунадиган фалсафий — услубий наза-рия олмон диншуноси ва мумтоз филологи Ф. Шлейермахер (1768—1834) томонидан ишлаб чиқилган. У филологик, тео-логик ва ҳуқуқий г.нинг умумий хусусиятлари муаммосини кўтариб, унинг қоида ва услублари хусусий соҳаларда ҳам уз моҳ>1ятини йўқотмаслиги муҳим эканлиги тўғрисидаги ғояни илгари сурган.
Шлейермахер г.си тарихийлик табиатига эгагина эмас, балки г.нинг фалсафий усул деб қараш анъанасини В. Диль-тей давом эттиради. Гадамер г.си эса ижтимоий фанлар услу-биятининг фалсафий мушоҳада онтологияси деб қаралади.