F. K. Kamilova

Agentlik bitimlari —
bitimli VM T vertikalning marketing tizimi keng 
tarqalgan shakli. Agentlik bitimlari doirasidagi o'zaro munosabatlar 
turoperator va turagent orasidagi o'zaro majburiyatlar asosida tuziladi.
9.4. Turmahsulotni sotish jarayonida turagcntlarning o ‘rni
T uroperator va turagent orasida o'zaro munosabatlar o'rnatish jara- 
yoni umumiy ko'rinishda quyidagicha bo'ladi:
• turoperatorning oshkora ko'zbo'yamachilik usuli;
• turoperator va turagent orasida bitim tuzilishi (agentlik bitimi);
• turoperator tomonidan takliflar (price lists) va reklama material- 
larining yuborilishi;
• turistik mahsulotni bronlash to'g'risida turagentning arizasi;
■
arizaning turoperator to m onidan tasdiqlanishi va hisob raqami- 
ning o'rnatilishi;
■
turagent tom onidan hisob-kitoblarning amalga oshirilishi va t u ­
ristlar hujjatlarining taqdim etilishi (mam lakatdan vaqtincha ketish 
hollarida vizalarni rasmiylashtirish uchun).
Turistik operatsiyalar tavsifiga ko'ra, agentlik bitimlarining tarkibi 
turlicha bo'ladi. Agar gap bir martalik yoki qisqa muddatli bitim ha- 
qida borsa, ularjuda batafsil, agar kelishuv uzoq muddatga mo'ljallangan 
bo'lsa, bunda faqat asosiy shartlar keltiriladi. So'nggi holatda tijoriy 
shartlarni oydinlashtirish bitimga tuzilgan ilova asosida (masalan, yil- 
lik protokollar) yoki joriy ro'yxatga olish asosida amalga oshiriladi.
Agentlik bitimlari doirasidagi shartlar quyidagilardan iborat:
• turistik mahsulotni yetkazish bo'yicha majburiyatlar;
102

---

• turistik xizm atni bronlash shartlari (uslublari, m uddati, tartibi, 
axborotlar hajmi);
• turistlarga xizmat ko'rsatish shartlari, xizmat ko'rsatish hujjatlari, 
imtiyozli xizmat ko'rsatish tartibi;
• narx siyosati;
• o'z a ro hisob-kitob va to'lovlar siyosati;
• pul bilan taqdirlash tartibi va xarakteri;
• konfidensiallik;
• m as’uliyat;
• e ’tirozlarni ko ‘rib chiqish va hal qilish tartibi.
Agentlik bitimlarining amaliy shartlari agent va prinsipal tomondagi 
majburiyatlar asosida ham belgilanadi.
Agentning m uhim majburiyatlari quyidagilar:
• ongli xatti-harakat;
• prinsipalga potensial mijoz haqida to'g'ri m a'lum ot berish;
• kelishilgan narxlarda rejali sotish hajmi;
■ prinsipal imidjini saqlab qolish;
• prinsipal o ‘rnatgan narx darajasiga va narx siyosatiga rioya qilish;
• prinsipal tomonidan ruxsat etilgan chegirmalardan to‘g‘ri foydalanish;
• prinsipal to m o n id an berilgan m a ’lumotlarning konfidensialligini 
saqlash;
• o ‘z vaqtida, belgilangan shaklda prinsipalga hisobot berish;
• prinsipalni yuzaga kelgan qiyinchiliklar, e ’tirozlar va mijozlar 
reklamatsiyasi t o ‘g ‘risida xabardor qilish.
Prinsipalning asosiy majburiyatlari:
• agentni o ‘qitish;
• agentning istisnoli huquqqa ega bo'lgan hududini belgilab berish 
(agar bitimda ko‘rsatilgan b o ls a ) ;
• m a ’lumotlar va reklama materiallarini yetkazish tartibi.
Bitimning asosiy qismini haq t o ‘lash shartlari, m uddati va hajmi
tashkil qiladi. Haq t o ‘lash hajmi 2 - 1 2 % ni tashkil qiladi.
Agentga haq t o ‘lashning bir necha usullari mavjud:
1. 
Prinsipal (principal) — o ‘z n om idan ish yuritishga ruxsat bergan 
yuridik shaxs.
1) m ijo z l a r n i n g v o s ita la ri p r in s ip a lg a o 't k a z i l g a n d a n s o ‘ng 
belgilangan m uddatda;
2) pulni prinsipalga vuborishdan oldin bevosita turqiym atidan ushl.ib 
qolish;
103

---

3) o'zaro hisob-kitob, yig‘ilib borish chizmasi bo‘yicha va boshqa.