F. K. Kamilova

vertikal marketing tizimi
tamoyili 
b o ‘yicha quriladi. U n d a n foydalanish avvalo, turistik mahsulot ishlab 
chiqarishning ( o ‘ziga xosligiga) asoslanadi. T u rop erator biror hudud- 
da ixtiyoriy sotuvchi to m on idan ixtiyoriy vaqtda sotilishga qodir m a h ­
sulot ishlab chiqarmaydi. Shuning uchun tu roperator o ‘z sotish turini 
shakllantirganda yoki boshqa turistik agentliklar xizmatiga murojaat 
qilganda sotish kanallari ustidan nazoratni saqlab qolishga va boshqaruv- 
chanlikni t a ’minlashga intiladi.
Vertikal m arketing tizim ining VM T bir qancha turlari mavjud (6- 
chizma).
6-ch izm a. Vertikal m arketing tizimi turlari (V M T )
Korporativ VMTda
vertikal marketing tizimi ishlab chiqarish va 
sotish bosqichlari bir shaxs ixtiyorida b o ‘ladi. Bunday tizim to"g‘ridan 
t o ‘g ‘ri marketing kanalidan foydalanishga asoslanadi va tu roperator 
keng tarmoqli xususiy sotish turiga ega bo'lishi, turli joylarda filiallar, 
v a k o la tx o n ala r va vakillarga ega b o ‘lishi kerak. U la r m ahsulotni 
iste’molchiga tezroq va samaraliroq yetkazishga yordam beradi. Odat- 
da faqatgina yirik kom paniyalar korporativ vertikal m arketing tizim 
V M Tni tuza oladilar, chunki ularni boshqarish anchagina harakat va 
chiqimlarni talab qiladi.
101

---

Bitimli VMTda
bir-biriga bog‘liq bo'lmagan qatnashuvchilar orasida- 
gi bitimli munosabatlar asosidagi sotish kanali quriladi. VMTning bu 
turi turistik biznesda ko'p tarqalgan.
Bitimli VM T vertikal marketing tizim tamoyillari asosida sotishni 
tashkil qilish — uning ishtirokchilariga o 'z imkoniyatlaridan samara- 
liroq foydalanishga, bu bilan sotish kanalini boshqarishdagi umumiy 
xarajatlar darajasini kamaytirgan holda ijobiy tijorat natijalariga eri- 
shishga imkon beradi. Amaliyotda bitimli VM T vertikaldan marketing 
tizim foydalanishni uch asosiy turini ajratib ko'rsatish mumkin: ag ent­
lik bitimlari, eksklyuziv agentlik bitimlari va litsenziyali bitimlar.
Bitimli VM T vertikal marketing tizimi turlari bir-biridan agentning 
korxonaga — ishlab chiqaruvchiga daxldorligi, ya’ni sotish kanali nazora- 
ti va boshqarish imkoniyatlari darajalari bilan farqlanadi.