Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Мустақил ўқиш ва ўз-ўзини тарбиялаш - узлуксиз маърифий жараён-
нинг асосий шартларидан биридир. Маърифат барча даврларда тарихий, яъни 
таълим-тарбия ишларининг мазмуни маълум бир макон ва замонда ижтимоий 
ҳаёт, ишлаб чиқариш шароитлари, илмий билимлар юксалиши ва бошқа ижти-
моий омиллар таъсирида доимо ўзгариб туради. 
Педагог бўлиш учун бошқаларнинг ақл-идрокини ўстириш, уларни маъ-
рифат зиёсидан баҳраманд қилиш керак. Миллатимиз фарзандларини муста-
қил фикрлашга ўргатиш, уларнинг ўзига ишончини орттириш каби ишларнинг 
марказига маърифат каби ўлмас қадрият қўйилиши лозим. Зеро, маърифат - 
таълим ва тарбиянинг ўзаро бирлигида кечадиган, шахс камолотини тар-
тибга солиб, уни маданийликка, комилликка элтадиган педагогик жараён-
дир. Шундай экан, шахс камолоти ва маърифат - педагогик жараённинг мақ-
сади ва мазмуни сифатида намоён бўладики, бу педагогика фани ва амалиёти-
да ўз аксини топади. 
Илмий умумлашмаларни ифодаловчи асосий педагогик тушунчалар пе-
дагогик категориялар деб аталади. “Маърифат”, “таълим”, “тарбия”, “пе-
дагогик жараён” каби тушунчалар асосий педагогик категориялар ҳисобла-
нади. Шунингдек, педагогика “одамнинг ривожланиши”, “шахснинг шаклла-
ниши” каби умумилмий категорияларга таяниб ҳам иш кўрадики, улар шахсни 
камолотга етакловчи тушунчалар сифатида қараб чиқилади (4.2-расм).
“Маърифат” категорияси (тушунчаси) бир қанча маъноларга эга бўлиб, 
уни жараён, натижа ва тизим сифатида таърифлаш мумкин: 
1) жараён сифатида – ўқув-тарбия муассасаларида, шунингдек муста-
қил ўқиш натижасида билим ва кўникмалар, билиш ва амалий фаолият тажра-
баси, қадриятли мўлжаллар ва муносабатлар тизимининг ўзлаштирилиши;
2) натижа сифатида – билим ва кўникмаларни, тафаккур ва фаолият 
усулларини ўзлаштиришда эришилган даража, яъни маълумот;
3) тизим сифатида – Давлат таълим стандартлари ва таълим-тарбия дас-
турларининг ўзаро изчил мажмуи, уларни амалга оширувчи маърифий (ўқув-
тарбия) муассасалар ва бошқарув органлари тармоғи.