Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Маърифат - таълим, тарбия ва инсон камолоти жараёнларининг узвий 
бирлиги ва ўзаро боғлиқлигидир. Маърифат – одам ирсияти ва одам атрофи-
даги табиий-ижтимоий муҳитнинг шахс камолотига таъсирини тартибга солиб 
турувчи омил. Маърифат - инсон табиатини ўзгартиришга қодир бўлган яго-
на восита, бироқ у одамнинг ноқулай ирсияти (масалан, генетик касалликлар) 
ёки одамга атрофдаги муҳит кўрсатадиган ўта салбий таъсирлар олдида нисба-
тан ожизлиги билан тавсифланади. Маърифат - шахс камолотини ўзига бўй-
сундириб, унинг истеъдоди, мойиллиги асосида ўзига хос тарзда камол топи-
шини таъминлайди, аммо одамлар маърифатга, яъни таълим ва тарбияга тур-
лича берилади: кимдир - етарли даражада таълим олиб, тарбияланади, кимдир 
– аксинча. Оқибатда жамиятда турли даражаларда тарбияланган, яъни мадани-
ятли ёки маданиятсиз, ота-онасига раҳмат ёки лаънат олиб келадиган одамлар 
фарқланади. 
Маърифат – ижтимоий ҳодиса ва жараён. Маърифат – жамиятдаги 
қадрият, ижтимоий онг ва шахс тузилмаларини ўз ичига қамраб олган алоҳи-
да тизим; ижтимоий ҳаётнинг муҳим соҳаси. Маърифат - одамзодни дунёвий
қадриятлар, фан-техника ютуқлари билан таништиради ва одамлар ўртасидаги 
ўзаро мулоқот муҳити ҳисобланади. Ҳар қандай жамиятнинг ақлий-маънавий 
ва маданий-ахлоқий салоҳияти бевосита маърифатга боғлиқдир.
Демак, маърифат – таълим ва тарбиянинг узвий (ажралмас) яхлит 
тизими, шунингдек шахс томонидан эгалланадиган билимлар, кўникма-
лар, малакалар, қадриятли мўлжаллар (йўл-йўриқлар), иш-вазифалар, фао-
лият тажрибаси ва компетенциялар мажмуи. Шу нуқтаи назардан, “маъ-
рифат” тушунчаси аҳамиятига кўра турлича талқин этилиши мумкин: 1) маъ-
рифат - моддий ва маънавий маданиятда тўпланган билимларни индивидга 
(шахсга) етказиш (ўтказиш) жараёни; 2) маърифат - таълим жараёнида, нати-
жасида олинган билимлар мажмуи; 3) маърифат – шахснинг билиш даражаси 
(савияси) ёки ўқимишлилик – маълумотлилик: бошланғич маълумот, ўрта маъ-
лумот, олий маълумот; 4) маърифат - инсон (шахс) камолоти ёки шаклланиши 
(пайдо бўлиши, вужудга келиши, яралиши) каби сўзларнинг маънодоши. Де-
мак, педагогик ҳодиса ва жараёнларга маърифий ёндашув – янгиланаётган 
миллий педагогиканинг энг асосий тамойилларидан биридир (4.1-расм).