Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

 
 
 
Таълимнинг асосини ўқитувчи томонидан бериладиган ва ўқувчилар 
томонидан ўзлаштириладиган билим, кўникма, малака ва компетенциялар 
ташкил қилади (4.4-расм): 
1) билим - инсоннинг борлиқ қонуниятлари, воқеа-ҳодисалар, нарсалар, 
далиллар, шунингдек фаолият усуллари ҳақидаги тушунча ва тасаввурларни 
ўзлаштириши, муайян тизимга солиши ва хотирасида мустаҳкамлаши, бошқа-
ча айтганда,
ўрганилган маълумотларни эслаб қолиш ва қайта тушунтириб бе-
риш;
2) кўникма - инсоннинг онгли ҳатти-ҳаракатларни тез, тежамли, тўғри 
ва кам жисмоний ҳамда ақлий куч сарфланган ҳолда бажариш жараёни ва 
натижаси, бошқача айтганда, 
ўрганилган билимларни таниш вазиятларда қўллай 
олиш;
3) малака - инсоннинг муайян фаолиятни моҳирлик билан бажариши, 
унинг айрим таркибий қисмларини автоматлашган тарзда амалга ошириши, 
яъни онгли ҳатти-ҳаракатларнинг автоматлашуви, бошқача айтганда, 
ўрганил-
ган билим ва шаклланган кўникмаларни нотаниш вазиятларда қўллай олиш ва 
янги билимлар ҳосил қилиш;
Таълим 
Ўқитиш 
Ўқувчи 
Ўқитувчи 
Ўқиш 
4.3-расм. Таълим – педагогика категорияси сифатида 

---

114 
4) компетенция – инсоннинг мавжуд билим, кўникма ва малакаларни кун-
далик фаолиятда қўллай олиш қобилияти.
 
Юқорида таъкидланганидек, тарбия - маърифатнинг таркибий қисми, 
асосий вазифаларидан бири сифатида энг қадамги даврда вужудга келган. Ки-
шилик жамиятининг илк босқичларида одамлар тайёр маҳсулотлардан фойда-
ланган. Овчилик ва ҳунармандчиликнинг вужудга келиши ва ривожланиши 
одамларда меҳнат тажрибаси шаклланишига олиб келган. Меҳнат, ўз навбати-
да, одамлар тарбиясига таъсир кўрсатиб, уни ҳаётий заруратга айлантирган. 
Одамларнинг меҳнат кўникмалари ва малакалари авлоддан-авлодга мерос 
бўлиб ўта бошлаган. Олдинига бола тарбияси катталар томонидан меҳнат фао-
лиятида бевосита амалга оширилган бўлса, жамият ривожлана борган сари 
бундай йўл талабга жавоб бермай қолган: тарбия билан билимдон, тажрибаси 
етарли одамлар шуғуллана бошлаган.
Инсоният жамиятининг турли босқичларида таълим ва тарбия муассаса-
ларининг пайдо бўлиши, ёш авлодни ўқитиш ва тарбиялаш соҳасидаги тажри-
баларни умумлаштириш жараёнида педагогика фани вужудга келган. 
Қадим замонлардан бошлаб инсон тарбияси халқ мақоллари, афсона-
лари ва достонларида ўз ифодасини топган. Бу жараёнда аждодларимиз тар-
биявий таъсирнинг самарали усуллари ва манбаларини излаб топиб, ҳаётга 
татбиқ этганлар. Натижада тарбия ҳақидаги ғоялар пайдо бўлган. Бу борада 
Шарқ мутафаккирларининг жаҳон педагогикаси тарихига қўшган ҳиссаси бе-
қиёсдир. Тарихга назар ташласак, тарбия ҳақидаги ғоялар эрамиздан олдинги 
VII-VI асрларда шаклланганлиги маълум бўлади. Кейинги даврларда педаго-
гик ғояларнинг шаклланишига зардуштийлик таълимоти, унинг муқаддас ки-
тоби “Авесто” катта таъсир кўрсатган. Ислом таълимоти ғояларининг тар-
биявий аҳамияти Қуръони карим ва Ҳадиси шарифда мусулмон дунёқараши, 
фалсафаси, маънавияти, ахлоқи ва эътиқоди сифатида баён қилинган.