Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

этишнинг бирлиги ва ўзаро шартланганлиги қонуни (синф/гуруҳ билан таъ-
лимнинг индивидуал шакли ўртасидаги нисбат (боғлиқлик) қараб чиқилади, 
ўқитувчининг жамоа ва айрим ўқувчилар билан ишлаш тамойиллари ва қоида-
лари ўрнатилади). 
Шунингдек, россиялик таниқли педагог А.В. Хуторский томонидан маъ-
рифий ва педагогик жараёнларга хос бўлган, асосида ташхисланувчи ва тас-
диқланувчи далиллар ётган қуйидаги педагогик қонунлар шакллантирилган: 
1. Педагогиканинг биринчи қонуни: одамнинг ўзини-ўзи рўёбга чиқа-
риш қонуни: ўқувчининг маърифий жараёндаги миссиясини (бурчи, вазифа-
сини) намоён қилишга йўналтирилган педагогик мўлжал асосида иш юритиш 
одамнинг ўзини-ўзи рўёбга чиқаришини (англашини) таъминлайди. 

---

122 
2. Педагогиканинг иккинчи қонуни: одамзоднинг ворислик қонуни: 
ҳар бир ўқувчининг маърифатли (ўқимишли, маълумотли, тарбияли, мадани-
ятли) бўлиши унинг ўз оиласи (авлодлари) маърифатига, унинг мерос қилиб 
олинишига таъсир кўрсатади. 
3. Педагогиканинг учинчи қонуни: маданиятнинг узлуксиз тиклани-
ши ва ўсиши қонуни: ўқувчининг маърифий натижаси, яъни ўқимишлилиги 
маданиятнинг узлуксиз тикланиши ва юксалишига олиб келади. 
4. Педагогиканинг тўртинчи қонуни: кишилар фаровонлиги ва бахт-
саодати қонуни: маърифий натижаларнинг асосий кўрсаткичи, яъни ўқувчи-
ларнинг муваффақиятга, бахт-саодатга эришиш даражаси педагогик жараён-
нинг аниқ, муайян мақсадларга йўналганлиги билан боғлиқдир.
5. Педагогиканинг бешинчи қонуни: инсоният маърифатининг умум-
башарий мўлжалланганлик қонуни: умумжаҳон миқёсидаги вазифаларни 
педагогик жараёнга киритиш ўқувчининг мақсадли мўлжалларини фаолияти-
нинг умумбашарий мазмуни билан боғлайди. 
Юқорида таъкидланган қонунларга мувофиқ, мактаб – ўқувчилар учун 
бахт-саодат маскани, ҳар бир ота-она - ўз фарзандининг биринчи ўқитувчиси 
ҳисобланади. Агар ўқитувчи ўз дарсларини ушбу қонунлар асосида ташкил 
қилса, шогирдлари ва уларнинг фарзандлари устоз-мураббийдан бир умрга 
миннатдор бўлади. Агар услубчилар (методистлар) ўз ишланмалари асосига 
мазкур қонунларни қўйса, кўплаб ўқитувчилар ва уларнинг ўқувчилари бахтли 
ва муваффақиятли бўлишига ёрдам беради. Педагог олимлар мазкур қонунлар-
ни таҳлил қилиб (баҳолаб), янги педагогик қонунлар ва қонуниятларни кашф 
қилиши мумкин. Амалдорлар эса маърифий тизимни мазкур қонунлар асосида 
бошқарса, пулдан кўпроқ мукофот - қўшимча ҳаққа эга бўладилар.
Педагоглар таълим-тарбия қандай шаклда бўлишидан қатъий назар ин-
сонни камол топтиришга йўналтирилган педагогик қонунларга мувофиқ содир 
бўлишини, қилаётган иши бу қонунларга қанчалик мослигини доимо эсда ту-
тишлари, текшириб боришлари керак. 
Мазкур қонунлар ижросининг муайян шароитдаги ифодаси, яъни таъ-
лим-тарбия жараёнининг таркибий қисмлари ўртасидаги объектив, барқарор, 
такрорланувчи боғланишлар, бошқача айтганда, қуйидаги педагогик жараён