Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

вий) ва умуминсоний (умумбашарий) қадриятлар фарқланади. 
Табиат ва жа-
миятнинг энг муҳим жиҳатлари, қонун-қоидалари ва ўзаро алоқадорлигини 
ифодаловчи қадриятлар умумбашарий хусусиятга эга бўлади. Бундай қадрият-
лар ўз аҳамиятини йўқотмайдиган, абадий қадриятлардир. Масалан, жонсиз 
(нотирик) ва жонли (тирик) табиат, унинг таркибий қисмлари. Муайян бир қа-
била, элат ёки миллат, яъни халқнинг ҳаёти, турмуш тарзи, тили, маданияти, 
маънавияти, урф-одат ва анъаналари, ўтмиши ва келажаги билан боғлиқ қад-
риятлар миллий қадриятлардир. Масалан, ўзбек халқининг миллий қадриятла-

---

382 
ри. Инсон, унинг ҳаёти ва фаолияти, тафаккури, турмуш тарзи, эътиқоди, одо-
би, гўзаллиги билан боғлиқ қадриятлар шахсий қадриятлардир. Масалан, ҳар 
бир инсоннинг фақат ўзига хос қадриятлари. Шунингдек, қадриятларни инсон 
ва жамият ҳаётида тутган ўрнига кўра 
хўжалик, техник, экологик, ижтимоий, 
сиёсий, бадиий, илмий, диний, ахлоқий ва ш.к. қадриятларга ҳам ажратиш мум-
кин.
Барча қадриятлар маънавият ва маданият билан биргаликда комил ин-
сонни тарбиялашда энг муҳим омиллар бўлиб хизмат қилади.
Чунки, маъна-
вият – ҳар бир одамнинг ўзига хос ахлоқи, яъни ўз эътиқоди, дини, урф-одати 
ва қарашларидан келиб чиқиб, турлича талқин
этиладиган ўзлиги бўлса, мада-
ният – инсон маънавиятнинг ташқи кўриниши, яъни бошқаларда ҳавас уйғо-
тадиган ижобий фазилатлари мажмуи.
Маданият ҳақида фикр юритар эканмиз, уларнинг қадриятлар билан 
узвий боғлиқлиги кўзга ташланади. Шу нуқтаи назардан, маданий қадрият-
лар деганда барча моддий маданият (инсоният томонидан яратилган барча 
меҳнат қуроллари ва воситалари, техника, технология, ишлаб чиқариш мада-
нияти, турмушнинг моддий шарт-шароитлари, яъни моддий неъматлар маж-
муи) ва маънавий маданият (фан, фалсафа, санъат, сиёсат, ҳуқуқ, таълим-
тарбия, дин, жамият, бошқарув, шунингдек театр, кино, музей, кутубхона, 
концерт заллари ва ш.к.) унсурлари тушунилади. 
Бугунги кунда, алоҳида таъкидлаш жоизки, айрим ўқувчи-ёшларда “ом-
мавий маданият”нинг қуйидаги кўринишлари аҳён-аҳёнда бўлса ҳам, кўзга 
ташланиб қолмоқда: старизм - шахсий эҳтиросларга берилган ҳолда кимни-
дир илоҳийлаштириш; хеппининг - фильмлар ва ўйинлар орқали ваҳшиёна 
“кўнгил очиш”; нигилизм – жамиятда эътироф этилган ахлоқий меъёрлар, та-
рихий ва маданий қадриятларни инкор этиш; скептицизм – ҳиссий идрокни 
билим ва тажрибадан устун қўйиш ва шу асосда иш тутиш; вандализм – мада-
ний ёдгорликлар ва қадриятларни ваҳшийларча вайрон қилиш, йўқотиш. Ёш 
авлодни “оммавий маданият” таҳдидидан асраш учун юксак инсонийлик ва 
гўзал аҳлоқ-одобга асосланган миллий маданиятга таянишимиз ва уни усту-
вор йўналишга айлантиришимиз талаб этилади. 
Шу нуқтаи назардан, ислом дини – миллий маънавий маданиятнинг энг 
муҳим таркибий қисмларидан бири саналади.