Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Лев Николаевич Толстой (1858-1910). У ўз замонасидаги мактабларни, 
чоризмнинг мактаб ишларидаги сиёсатини қаттиқ танқид остига олади. Бола-
ларни ўқитиш ва тарбиялаш ишларини эркин олиб боришга, уларнинг ёшини 
ҳурмат килишга чақиради. Толстой таълимдаги расмиятчилик ва такаббур-
ликнинг ашаддий душмани бўлган. У ўз даври учун илғор ва ўзига хос таълим-
тарбия усули – умуминсоний маърифий тизимни жорий этади. Толстой савод 
ўргатиш учун грамматикани яхшилайди, янгиланган «Алифбо», «Ўқиш кито-
би» ва «Арифметика» дарсликларини яратади.
 
18-боб. Ислом маданияти ва тарбия. Тарбия тўғрисида Шарқ 
мутафаккирларининг қарашлари. Туркистонда таълим ва тарбия 
 
18.1. Ислом маданияти ва тарбия 
Ўзбекистонда миллий мактаб ва педагогикага асосланган янги таълим-
тарбия тизимининг яратилиши ислом маданияти ва тарбия тўғрисида Шарқ 
мутафаккирларининг қарашларини эътиборга олган ҳолда жаҳон таълим тизи-
мига интеграциялашган замонавий таълим муассасаларини вужудга келтириш 
вазифаси билан боғлиқ эди. Бу эса ислом маданияти ва тарбиянинг ўзаро ало-
қадорлигини билиш ва ўрганишни талаб қилади. 
Араблар томонидан Моварауннаҳр истило этилгач ислом дини ва унинг 
муқаддаси китоби – “Қуръони Карим” ва араб тилини масжидлар ва мадраса-
ларда ўрганиш жорий этилади. Мусулмон таълимотига кўра ҳар бир мусулмон 
қуйидаги бешта асосий рукнни бажо келтириши зарур: 1) оллоҳга эътиқод ва 
шаҳодатлик бериш (калима қайтариш); 2) намоз ўқиш; 3) закот бериш; 4) рўза 
тутиш; 5) имконга кўра ҳаж қилиш. 
“Қуръони Карим” – жаҳон аданиятининг улкан бойлиги бўлиб, араб ти-
лида “Қироат” маъносини англатади. “Қуръони Карим” кишиларни тенгликка, 
биродарликка, тинч-тотув яшашга, эзгуликка ундайди ва унда билим, ақл ин-
сон камолотининг асосий мезони сифатида белгиланган. “Қуръони Карим” шу 
нуқтаи назардан катта илмий-аҳлоқий қимматга эга ва шу сабабли минг йил-
лардан бери инсониятнинг энг улуғ қадрияти, комил инсонни тарбиялашдаги 
муҳим манба сифатида эъзозланиб келмоқда.
Ислом таълимотида “Қуръони Карим”дан кейинги асосий манба “Ҳади- 

---

380