Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

си шариф” ҳисобланади ва унда исломдаги диний-аҳлоқий кўрсатмалар ҳар
жиҳатдан шарҳланади. Ислом кўрсатмалари VIII-IX асрларда тўғри ва нотўғри 
шарҳлана бошлаганлиги туфайли ҳақиқий, ишонарли ҳадислар, яъни саҳиҳлар 
тўплами яратилиб, ҳадис илми илдам ривожлана бошлаган. Ислом оламида 
буюк ватандошларимиз (Исмоил ал-Бухорий (810-870), Исо ат-Термизий (824-
892) томонидан яратилган саҳиҳлар ҳозирга қадар энг мўътабарлиси ҳисобла-
нади.
“Қуръони Карим”да ҳам, “Ҳадиси шариф”да ҳам яхши хулқ ва одоб кенг 
тарғиб этилган. Аҳлоқ-одобга оид ҳадислар Имом Бухорийнинг “Ал-адаб ал-
муфрад” (“Адаб дурдоналари”) номли ҳадислар тўпламида (1322 ҳадис) му-
каммал берилган. Исо ат-Термизийнинг “Ал-Жомеъ ас-саҳиҳ” (“Ишончли тўп-
лам”) асарида ҳам аҳлоқ-ободга оид ишончли ҳадислар тўпланган ва шарҳлан-
ган. Бу асарлар ҳозирги қадар ислом маданиятининг гавҳарлари ҳисобланади 
ва бутун ислом оламида энг буюк қадриятлар сифатида тан олинган. 
Демак, ислом дини – тинчлик, ҳаққоният ва инсонийлик дини сифатида 
эътироф этилган. Бу дин одамларни поклик, хуш-ҳулқлик, ҳаё, инсоф, меҳр-
оқибат ва ватанпарварлик каби инсоний фазилатларни эгаллашга йўналтира-
ди. Ислом дини қуйидагилар билан тавсифланади: моҳияти – инсонга ғамхўр-
лик, бағрикенглик, ҳукмлари – адолат, воқелиги – ҳалқпарварлик,; зоҳири – 
илғор маданият .
Ислом дини ғоялари ва кўрсатмалари VII аср ўрталаридан бошлаб мил-
латимизнинг тарихий тараққиёти, ижтимоий турмуши, яшаш тарзи, ўтмиши, 
келажаги, маданияти, маънавияти, урф-одат ва анъаналари, тили ва ш.к.лар би-
лан узвий боғланган. Зеро, ислом динининг негизида инсонийлик ва маъна-
вий камолот мавжудлиги, унинг ана шундай эзгу асослари неча асрлардан 
бери халқимизнинг миллий маданияти, қадриятлари, урф-одатлари, аҳлоқий 
мезонлари ҳамда оилавий муносабатларда, ҳатто, илмий йўналишларда ҳам ўз 
аксини топиб келмоқда. Масалан, ўзбек мумтоз адабиётининг моҳиятини ту-
шуниш учун тасаввуфни англаш, ҳис қилиш, ҳеч бўлмаганда, бу борада маъ-
лум бир маълумотга эга бўлиш талаб этилади.
IX аср бошларида шакллана бошлаган тасаввуф (суфийлик) таълимо-
ти моҳиятан қалбни поклаш, нафсни тийиш орқали ўзлигини англаш йўли би-
лан комил инсон бўлиб етишиш ёки инсон камолоти ҳақидаги таълимотдир.