F I z I k a o’quv qo’llanma



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet215/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   211   212   213   214   215   216   217   218   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

24.7    Polyarizatorlar 

 

Tabiiy  yorug’likdan  qutblangan  yorug’lik  olish  uchun  shunday  sharoitlar 



yaratish  kerakki,  bu  sharoitlarda  yorug’lik  to’lqinning  E  vektori  muayyan  aniq  bir 

yo’nalish 

bo’ylab 

tebranadigan 

bo’lsin. 

Bunday 


sharoitlarni 

o’zida 


mujassamlashtirgan  qurilmalar  polyarizatorlar deb ataladi.  

1) 


tushayotgan  yorug’lik  nuri  bilan  Bryuster  burchagi  hosil  qiladigan 

tarzda  joylashtirilgan  dielektrikning  yassi  sirtidan  polyarizator  sifatida  foydalanish 

mumkin.  Shisha  plastinka  uchun  Bryuster  burchagining  qiymati  56   ga  teng. 

Bunday  sharoitda  qaytgan  nur  tulik  qutblangan  bo’ladi.  Singan  nur  esa  qisman 

qutblangan.  Agar  o’zaro  parallel  plastinkalar  dastasidan  foydalansak,  yorug’lik  bu 

plastinkalarda  ko’p marta singandan sung amalda tulik  qutblangan  bo’ladi;  

2) 

anizotrop  jismga  tushayotgan  yorug’lik  ikki  yassi  qutblangan  nurga 



ajraladi.  Biror  usul  yordamida  bu  nurlardan  birini  yo’qotsak,  jismdan  faqat  bitta 

qutblangan  (oddiy  yoki  gayrioddiy)  nur  chiqadi,  holos.  Masalan,  fransuz  olimi 

Nikol  tomonidan  taklif  etilgan  polyarizator  island  shpatidan  tayyorlangan  ikkita  

prizmadan iborat.  

Prizmaning  optik  o’qi  AB  kirra  bilan  48   li  burchak  tashkil  qiladi.  Bu  prizmalar 

kanada  balzami  bilan  yelimlangan.  Yelim  qatlamining  (rasmdagi  DV  qatlam) 

sindirish  ko’rsatkichi  (n =1,550)  island  shpatining  oddiy  nur  uchun  sindirish 

ko’rsatkichidan  (n

0

=1,65)  kichik,  gayrioddiy  nur  uchun  sindirish  ko’rsatkichidan 



(n

e

=1,515)  katta.  Shuning  uchun  tabiiy  yorug’lik  Nikol  prizmasining  ABD  qismida 



ikki  yassi  qutblangan  nur  (o  va  e  nurlar)  ga  ajralib,  kanada  balzamidan  iborat  DV 

qatlamga  tushganda,  ularning  takdiri  turlicha  bo’ladi:  oddiy  nur  optik  zichligi 

kattaroq  muhitdan  optik  zichligi  kichikroq  muhitga  (n

0

>n )  tushganligi  tufayli  tula 



ichki  qaytish  hodisasi  ruy  beradi.  Natijada  oddiy  nur  prizmaning  VDS  qismiga 

umuman  o’tmaydi  va  tashqariga  chiqib  ketadi.  Gayrioddiy  nur  esa  kanada 

balzamining  yupka  qatlamidan  bemalol  o’tadi,  chunki  n

0

pirzmasi  (yoki  oddiygina  nikol)  dan faqat gayrioddiy nur  o’tadi, uning tebranishlari 

prizmaning  bosh tekisligiga  mos bo’lgan tekislikda   sodir bo’ladi; 




 

354 


3) 

anizotrop  kristallarning  yorug’likni  yo’tish  xususiyati  ham  o’zgacha, 

ya’ni  oddiy  va  gayrioddiy  nurlarning  yutilishi  bir  xil  bo’lmaydi.  Dixroizm  deb 

ataladigan  bu  hodisa  tufayli  ba’zi  kristallrda  yassi  qutblangan  nurlardan  biri 

butunlay  yutiladi.  Masalan,  turmalin  kristallida  oddiy  nurning  yutilish  koeffitsienti 

gayrioddiy  nurnikidan  bir  necha  marta  katta.  Qalinligi  1  mm  bo’lgan  turmalin 

plastinkasida  oddiy  nur  yutilib,  undan  faqat  gayrioddiy  nurlar  chiqadi.  Demak, 

dixroizm  xususiyati  keskin  namoyon  bo’ladigan  anizotrop  kristallarda  ikkiga 

ajralib  singan  nurlardan  biri  o’z-uzidan  yo’qoladi.  Bu  esa  ulardan  polyarizator 

sifatida  foydalanish imkonini  beradi; 

4) 

polyarizator  sifatida  polyaroidlardan  ham  foydalaniladi.  Polyaroid 



yupka  tselluloid  plenkasidan  iborat  bo’lib,  unga  gerapatitning  ingichka  kristallari 

kiritilgan  bo’ladi.  Gerapatit  dixroizm  xususiyati  juda  kuchli  bo’lgan  jismdir. 

Gerapatitning  0,1  mm  qalinlikdagi  plastinkasida  oddiy  nur  tamoman  yutiladi. 

Polyaroid 

tayyorlanayotganda 

gerapatit 

kristallchalari 

bir 


yo’nalishda 

joylashtiriladi.  Shuning  uchun  selluloid  plenka  yorug’likni  ikkiga  ajratib  sindirish, 

singan  nurlardan  birini  yo’tib,  ikkinchisini  o’tkazish  xususiyatlariga  ega  bo’ladi. 

Xozirgi  vaqtda polyaroid plenkalar  keng lentalar  shaklida  tayyorlanmoqda.   




Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   211   212   213   214   215   216   217   218   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish