bunda dF – yetarlicha kichik d fazoviy burchak ichida tarqalayotgan yorug’lik
358
Tajribalar asosida to’lqin uzunligi =0,555 mkm bo’lgan nurlanishning 1 lm
yorug’lik oqimiga 0,0016 Vt energiya oqimi to’g’ri kelishi aniqlandi. Shuning
uchun
лм
Вт
А
0016
,
0
(25.4)
kattalik yorug’likning mexaniq ekvivalenti deb atalgan. Yashil nur uchun
ko’rinuvchanlik funksiyasi V( ) = 1 edi. Shuning uchun V( ) 1 bo’lgan
nurlanishlarning 1 lm yorug’lik oqimiga
)
(
V
А
Vt energiya oqimi mos keladi.
Nurlanish oqimi (Ф) biror yassi parallel plastinka shaklidagi jism sirtiga
tushayotgan bo’lsin. Bu oqim qisman qaytadi (Ф
k
), qisman jismda yutiladi (Ф
yu
),
kolgan qismi esa jismdan utadi (Ф
u
), ya’ni
Ф
k
+Ф
yu
+ Ф
u
=Ф (25.5)
tenglik bajariladi. Bu tenglikning ikkala tomonini F ga taksimlasak va quyidagi :
Ф
k
/Ф = jismning nur qaytarish qobiliyati;
Ф
yu
/Ф = a jismning nur yo’tish
qobiliyati;
Ф
u
/Ф = D jismning nur o’tkazish
qobiliyati – belgilashlaridan foydalansak,
(25.5) ifoda
+ a + D = 1 (25.6)
ko’rinishga keladi. Nisbatan qalinroq bo’lgan
ko’pgina qattiq jismlar uchun D=0 deb
hisoblash mumkin. U holda (25.6) ifoda
+ a = 1 (25.7)
ko’rinishga keladi. Bu ifoda to’lqin uzunliklari turlicha bo’lgan (umumiy holda
0
) nurlanishlar uchun o’rinli. Tajribalarning ko’rsatishicha, va a ning
qiymatlari jismning temperaturasiga va jismga tushayotgan nurlanishning to’lqin
uzunligiga bog’liq. Shuning uchun T temperaturali jismning to’lqin uzunlikli
25.1-rasm
359
nur qaytarish qobiliyatini
, T
, nur yutilish qobiliyatini esa
a
, T
bilan belgilasak,
(25.7) ifodani quyidagi ko’rinishda yozishimiz mumkin:
, T
+ a
, T
= 1 (25.8)
Umuman,
, T
va a
, T
lar 0 dan 1 gacha bo’lgan intervalda o’zgarishi
mumkin. Ikki chegaraviy holni ko’raylik:
1)
, T
= 1 va
a
, T
= 0,
ya’ni jismga tushayotgan nur tula qaytariladi. Bunday jism absolyut oq jism
deyiladi.
, T
= 0 va a
, T
= 1,
ya’ni jismga tushayotgan nurlanish qaytarilmaydi, u butunlay yutiladi. Bunday
jism absolyut qora jism deyiladi.
Tabiatda absolyut oq jism ham, absolyut qora jism ham uchramaydi. Har
qanday jism tushayotgan nurlanishning bir qismini yutsa, kolgan qismini qaytaradi.
Ularning bir-biridan farqi shundaki, ba’zi jismlar nurlanishning ko’proq qismini
yutsa, boshqa jismlar kamroq qismini yutadi. Shuning uchun birinchi xil jismlarni
ikkinchilariga nisbatan qoraroq deyish mumkin. Masalan, tabiatda mavjud bo’lgan
eng qora jism – qorakuya uchun ko’rinuvchan yorug’lik
=(0,40 0,75) mkm
sohasida, nur yo’tish qobiliyati 0,99 ga yaqin. Lekin u infraqizil nurlarni kamroq
yutadi. Odatda, uzining xususiyatlari bilan absolyut qora jismdan kam
farqlanadigan modeldan farqlanadi. Bunday model (25.1-rasm) juda kichik
teshikka ega bo’lgan berk kovak idishdan iborat. Ixtiyoriy to’lqin uzunlikli nur
teshik orqali kovakka kirib kolgach, uning ichki devorlaridan ko’p marta
qaytgandan keyingina qaytib chiqa oladi. Har bir qaytish jarayonida nur
energiyasining bir qismi yutiladi, natijada nur energiyasining juda kam ulushigina
kovakdan qaytib chikishi mumkin. Shuning uchun bunday modelning nur yo’tish
qobiliyati 1 ga juda yaqin bo’ladi.
Jismning nur qaytarish va nur yo’tish qobiliyatlaridan tashkari yana bir
harakteristikasi mavjudki, u T temperaturadagi jismning birlik sirtidan birlik
vaqtda nurlanayotgan elektromagnit to’lqinlarning energiyasini ifodalaydi. Bu
kattalik T temperaturadagi jismning nur chiqarish qobiliyati deb ataladi va e
T
360
orqali belgilanadi. va
a lar o’lchamsiz kattaliklar, chunki ular jismga tushayotgan
nurlanish oqimining ulushi bilan harakterlanar edi. e
T
esa, yuqoridagi ta’rifga
asosan, Vt/m
2
larda o’lchanadi. e
T
jismning tula nur chiqarish, ya’ni 0
intervaldagi nurlarni chiqarish qobiliyatidir. Bundan tashkari T temperaturadagi
jismning
to’lqin uzunlikli nur chiqarish qobiliyati e
,T
kattalikdan ham
foydalaniladi. Bu kattalik T temperaturadagi jismning birlik sirtidan birlik vaqtda
nurlantirilayotgan elektromagnit to’lqinlar energiyasini ifodalaydi va (Vt/m
2
):m =
Vt/m
3
larda o’lchanadi. Absolyut qora jismning nur chiqarish qobiliyatini boshqa
jismlarnikidan farq qilish maqsadida
E
,T
deb belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
