Ёзувчи ўзи беқиёс ишон ган, ягона ҳақиқат деб бил

Асар қаҳрамонлари тирик одам бўлмоғи керак
-
Ижод жараёнида “разведка цилиш” деган тушунча
бор. Яъни, адиб салмок/шрок, асар яратишдан олдин кичик
ҳажмдаги бирор насрий ёки назмий асар ёзиб, қаламини
синаб кўради. Худди созанда куй чалишдан олдин
“
тинғир-
тинғир” цилиб маищ цилганидек... Сиздаям шундай
бўлганми? Агар буни сир дея ошкор қилишни истамаса-
нгиз, узр...
- Нега энди сир бўларкан? Бемалол айтишим мумкин. 
Классик ёзувчилар ёки устозлар мисолида ҳам худди шу нар- 
сани кузатиш мумкин. Масалан, Лев Толстой “Ҳожимурод” 
қиссасини ёзишдан олдин Кавказ ҳикоялари туркумини ёзиб 
қаламини синаб кўрган, Шолохов ҳам “Тинч Дон” романидан 
олдин шу мавзуга яқин қатор х^коялар ёзган, Ойбек домла 
“Қутлуғ қон”дан олдин “Ўч” достонини ёзиб, мавзуга “ки­
риб олган”. Буларнинг ҳаммаси ўша сиз айтган “разведка”га
262 
'Я р н м аср даф при". Ў т к и р Ҳ о ш и м о в

---

мисол бўла олади. Ўзимдаям худди шундай ҳолат кечган. 
Масалан, “Баҳор қайтм айди” қиссасидан олдин шу мавзу- 
да “Ҳалокат” деган драма ёзганман, “Тушда кечган умрлар” 
романидан сал олдинроқ айни мавзуда “Нега? Нега?” деган 
ҳикоя ёзилган. Ижодца бундай тажрибалар кўп бўлади.
-
“Баҳор қайтмайди”ни тилга олдингиз. Эшитишим-
ча, шу циссангиз эълон қилиниб, телевидениеда унинг инс-
ценировкаси намойиш этилгач, машҳур ҳофиз Фахриддин
Умаров сиздан ўпкалаган экан-а?..
- Фахриддин ака телеспектакль эфирга кетгач, ранжига- 
ни рост. Чунки ундаги қўшиқларни Ҳожакбар Ҳамидов ижро 
этган, у эса, табиийки, Фахриддин Умаров йўлида айтар
- ҳофизнинг энг яқин шогирди эди. Шуни айтиш им керак- 
ки, мен ҳали шу пайтгача Фахриддин Умаровчалик китобга 
ошно, классик шоирлар ижоди бўйича унча-мунча олимлар- 
ни йўлда қолдириб кетадиган ҳофизни билмайман. Мендан 
хафа бўлганда у кишига: “Ака, мен битта ҳофиз ҳаёти ҳақида 
бутун бошли асар ёзадиган даражада гўл эмасман. “Баҳор 
қайтм айди” истеъдоднинг парвози ва инқирози ҳақидаги, 
қолаверса, умуман, инсон қисмати хдқидаги асар”, деган- 
ман...
-
Бошқа томондан кимдир асарда ўзини “кўриши” -
ўша асарнинг ҳаётийлигидан далолат беради-ку. Масалан,
менга “Нур борки, соя бор" романидаги журналист Шерзод
кечинмалари - ўзингизникидек туюлади. Бошқа асарла-
рингиз, хусусан, “Дунёнинг ишлари”, инчунин...
-
Тўппа-тўғри, ҳар 
бир 
асар 
воқеликлари 
ҳам, 
қаҳрамонлари ҳам ён-атрофда, шу заминда биз билан бирга 
нафас олаётган реал одамлар тақцирига асосланган. Жум- 
ладан, “Икки эшик ораси” романи воқеалари ўзим туғилиб 
ўсган жойларда, Дўмбиробод, Қатортол, 16-шифохона 
худудида, ундан у ёғи Жанубий вокзал атрофидаги жойлар­
да кечган. Романдаги Ҳусан дума ҳаётда ҳам шундай атал- 
ган инсон, Ориф оқсоқолнинг ҳаётдаги прототипини Мулла 
Розиқ ота дейишарди. Хуллас, одамлар ҳар қандай бадиий 
асарда, энг аввало, ўзини кўриши керак. Шу ўринда бир м и ­
сол айтиш им мумкин. Романдаги Парча айнан ҳаётда бўлган 
аёл. Биласиз, у сал телбароқ. Ж иддий асарга шундай образ 
киритиш шартмиди, деган табиий савол туғилади. Ҳолбуки,
Ў ткир Ҳ ош им ов. 
'Я р и м к р дафтари*

---

Парча шунчаки довдир эмас, ўзи хоҳламаган ҳолда рост гап- 
ни айтиб қўяди. Ҳаётда ҳам кўпинча мингта донишманд 
айтолмаган ҳақиқатни битта телба айтиш и мумкин. Шу бо- 
исдан Парча романда ўзига хос катта юк ташиган образдир.