Ёзёвон чўллари давлат табиат ёдгорлиги ўсимликлар дунёси бўйича мoниторинг ўтказиш

1. Тўранғилли тўқайлар форматцияси. Бу ерда эдификатор-тўронғил. (Populus Pruinosa). Бундан ташқари бу фарфотцияда кўпроқ аралаш холда тўронғил билан бирга жийда (Elaeagnus angustifolia), тукдорчангчилик жангал (Lasium dastustemum) кумуш ранг жангар (Halimadendron hallodendron), шарқ илон чўли (Clematis orientalis), каби дарахт, бута валиана шаклидаги ўсимликлар учрайди. Лекин айрим холларда сар холдаги тўронғилли тўқайларни ҳам учратиш мумкин. Албатта бундай 60-70 йиллар олдин. Тўланғил ландшафт ҳосил қилувчи ўсимлик сифатида марказий Фарғона чўлларида, шу жумладан Ёзёвон чўллари катта майдонларни ишғол қилган. Кейинги йилларда дашт ва тўқайларни ўзлаштирилиши муносабати билан улар эгаллаган майдонлар кескин қисқариб кетган.
Ҳозирги кунда Ёзёвон чўлларида тўронғил, жийда, тол ва бошқа ўсимликларни сақлаш, кўпайтириш борасида иш олиб борилмоқда. Илгари кесиб олинган дарахтлар тўнкасидан ҳосил бўлган бачкилар ўсиб аста-секин олдинги холати қайта тикланмоқда.
Қўриқланадиган жойларда тўронгил ва жийдадан иборат биринчи ярус яхши шакилаш деб айтиш қийин, чунки ёппасига кетган тўронғизорлар шаклланмаган. Иккинчи ярус юлғунларидан иборат бўлиб бу ярус деярли шаклланган, бу ярусда юлғун турларидан ташқари (Tamarix romosissima) кумуш рангли жангал. Тукдорчангчилик жангал, жунгор толи (salix songorica), тол, терак ва жийдаларнинг ёш поялари биргаликда иккинчи ярусни шакллантирилган. Булардан ташқари тўронгулларни мунтазам кесиб олишиш оқибатида уларни ўрнида дарахтлар тўнкасимон ҳосил бўлган бачки, ниҳоллар билан бирга юнгининг (Tavjrix pentanusa) бошқа бир тури ўсиб, иккинчи ярусни янада яхшироқ шаклланишига имкон берди. Тўронғул форматцияси экилган барча майдонларда флора таркиби бир хилда эмаслиги аниқланди. Ўта нам ва вақти вақти билан сув босаётган майдонларда тупроқларни ўсимликлар билан қопланиши юқори яни 80-100% ташкил қилади. Қопламда қаламмбарг рувак ўт (Calamagrostis dubia) цилиндирик бута ўқ – (Lmperata cylindrica), кўп тарқалган бундан бироз озроқ тарқалганлари қаторига –оддий қамиш (Phragmits communus), ёввойи шакар қамиш (Saccharum spontoneum), ширинмия (Glycyrrisa glabra), якка-якка холда ажриқ (Cynodon dastulon), сабир сутпечаги (Cynanchum Sibiricum), шарқ такасоқолли (Dodartia),шохланган қирқ бўғин (Eguisetum ramosissimum) ва бошқалар.
Бироз қуруқроқ участкаларда ерни ўт-ўсимликлар билан қопланиши 35-40 фоизни ташкил қилади. Бу майдонларда асосан-ширинмия-Glycyrrisa, glabra, янтоқ (Alhagi sparsifolia) сибир сутпичаги, шарқ илончўпи, шунингдек доғ-доғ кўринишда шўр ажриқ (Aeloropus Lithoralis) ва бошқа ўсимликлар тарқалган.
Тўронғил формациясида тарқалган ўсимлик турларини аниқлаш учун ҳудуднинг марказий шимолий шарқий, ғарбий ва жанубий қисмларида намунавий майдончалар танлаб (тур таркиби ва ерни қоплаш даражасини ҳисобга олиб, танланган) майдачалардаги ўсимликларни ҳисобга олган холда тасвирланди.
Майдонга N=1 (6 V - 2014). Ёдгорлик марказида, ер тузилиши текис, ил тупроғи. Тупроқларни ўсимлик билан қопланиши 70-75 %.
Майдача N= 2 (16 V - 2014) ҳудудининг шимолий қисмида, текислик, қумлоқ тупроқ. Ерни ўсимлик билан қопланиши 80-85 %.
Майдонча N=3 (25 V-2014) ҳудудининг шарқий қисмида ил тупроқли, текис, ерни ўсимлик билан қопланиши 70-80 %.
Майдонча N= 4 (5VI-2014) ҳудудининг ғарбий қисмида. Қумлоқ тупроқ, ўсимлик билан қопланиши 80-85%.
Майдонча N= 5 (14 VI-2014) ҳудуднинг жанубий қисмида, тупроғи қумоқ, қумлоқ. Ерни ўсимлик билан қопланиш даражаси 75-85%.
Тўронғилли формациянинг умумий тасвирланган майдончаларидаги ўсимликлар рўйхати мўллиги ва фенологик фазалари ҳақида маълумотлар жадвали
№1. 15 VI-2014.

№