Evolyutsiya nazariyasi

4. Genetik mezon. Bu mezon har xil turga mansub organizmlar mustaqil genofondga, genetik sistemaga, karoitipga-xromosomalar soniga va morfologiyasiga ega ekanligiga asoslanadi. Jumladan bug‘doyning 14 ta xromosomali, 28 ta xromosomali va 42 ta xromosomali turlari bor. G‘o‘zaning ham 20 ta va 52 ta xromasomali turlari mavjud.
Har xil turlarga kiradigan organizmlar xromosomalar soni teng bo‘lsa ham morfologiyasi jihatidan farq qiladi. Shu sababli ular chatishmaydi va chatishsa ham normal nasl bermaydi. Masalan, karam bilan trupga 18 ta xromasoma bo‘lishiga qaramay, ular juda qiyinchilik bilan chatishadi va birinchi bo‘g‘in duragaylari pushtsiz bo‘ladi.
Har bir turga kiradigan organizmlar evolyutsiyasi jarayoni tufayli genetik tomondan boshqa turlardan alohidalanadigan (mustaqil) bo‘ladi. Shu sababli, bir turga mansub populyatsiyalar morfologik jihatdan farq qilsa ham o‘zaro chatishadi. Bu ularning genetik jihatdan yaqinligidan dalolat beradi. Genetik birlik biogeotsenozga har bir tur alohida o‘ringa ega ekanligidan tabiatda tamomila o‘xshash adaptatsiyaga ega ikki tur uchrashmasligida ham namayon bo‘ladi. Ko‘pincha turlarning aniqlashda yuqorida aytilgan mezonlardan biri (morfologik) asos qilib olinadi.
Mayr fikricha, turga baho berishda qo‘llaniladigan amaliy konsepsiyada blimdon sistematik mutaxassisning mulohazasi diqqat markazida turadi.
Albatta bu subyektiv mezondir, shunga qaramay, sistematikning ishi uchun qulaylik to‘g‘risida ham, turning paydo bo‘lishini nazariy jihatdan muhokama qilish uchun yaramaydi. Bu konsepsiya to‘g‘risida Ch.Darvin ham to‘xtalgan. Jumladan, uning fikricha, biron formani tur yoki tur xiliga joylashtirishda boy tajribaga ega bo‘lgan to‘g‘ri fikr yurutuvchi sistematikning mulohazasi e’tiborli yagona to‘g‘ri mulohaza hisoblanadi. Amaliy tur bilan sistematik tur degan fikrlar bir xil ma’noni bildiradi.
Tur tarixiy taraqqiyoti jarayonida shakllangan, ma’lum individlar soniga ega bo‘lgan, har qanday faktorlar ta’siriga ma’lum darajaga chidamli bo‘lgan individlar yig‘indisidan iboratdir.
Agar ma’lum sabablarga ko‘ra turning chegaralari aniq bo‘lmasa xam, tur o‘zining birligini yo‘qotmaydi. Ammo o‘zaro qarindosh turlar ma’lum faktorlar ta’sirida o‘zaro chatishi va serpusht nasl berishi mumkin. Bunday chatishish joylari gibrid zonasi hisoblanadi. Demak tur genetik jihatdan “yopiq” sistema emas ekan.
Keyingi yillarda olimlar turning organik olam sistemasidagi o‘rnini aniqlash imkon beradigan boshqa mezonlarni ham ishlab chiqish ustida ilmiy-tadqiqot ishlari olib bormoqdalar. Jumladan, E.M.Drozdovskiy, N.A.Kostyuk, V.V.Malaxov va boshqalar embriologik dalillar nematodlar turini aniqlashga yordam berishi xaqida ishonchi fikrlar aymoqdalar.