Evolyutsiya nazariyasi

Alohidalanish (izolyatsiya) evolyutsiya jarayonning dastlabki
faktori sifatida

Alohidalanish deyilganda turlarning yoki populyatsiyalarning biologik va geografik jihatdan bir-biridan ajralib turishi tushuniladi. Ajratib turuvchi faktorlar esa izolyatlar deyiladi.

Evolyutsiya jarayonida alohidalanish organizmlarning osonlik bilan chatishishini bartaraf etishga, populyatsiya va turlarga mansub organizmlardagi farqning ko‘payishi va mustahkamlanishiga qaratilgan. Farqlarning mustahkamlanishi esa o‘z navbatida yangi populyatsiya va tur shakllanishiga olib keladi.
Alohidalanishning ikkita turi bor:
1. Territorial yoki geografik alohidalanish
2. Biologik alohidalanish

1. Territorial yoki geografik alohidalanish deyilganda, populyatsiyaga mansub organizmlarning turli xil jonsiz to‘siqlar bilan bir-biridan alohidalanishi tushuniladi. M: quruqlikda tarqalgan bir turga kiradigan organizmlar uchun suvli muhit-daryo, ko‘l, dengiz, okeanlar izolyantlar hisoblanadi, suvli muhitda tarqalgan organizmlar uchun quruqlik to‘siq hisoblanadi, tekislikda tarqalgan organizmlar uchun tog‘liq to‘siq hisoblanadi.

Territorial alohidalanish har xil ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. M: suv muhiti quruqlikda yashaydigan turlarni, quruqlik esa suv muhitida yashaydigan turlarni, tog‘li muhit tekislikda yashaydigan populyatsiyalarning alohida-alohida yashashiga sababchi bo‘ladi. Ba’zan 2 ta turga kiradigan individlar o‘zaro juftlanishi mumkin bo‘lsa ham, o‘z turlaridagi individlardan alohida yashaydi.
Territorial alohidalanish organizmlarning individual aktivligi bilan ham bog‘liq. M: mollyuskalarning sutkalik aktiv harakati bir necha o‘n metr, nematodalarda 10-12 sm, qushlarning ba’zilarida 1000 km ni tashkil etadi.
2. Biologik alohidalanish. Bu alohidalanish tur ichidagi individlarning jinsiy tomondan o‘zaro farq qilishi bilan belgilanadi. Biologik alohidalanish ikki xilda bo‘ladi:
1.O‘zaro chatishishni bartaraf etish bilan bog‘liq bo‘lgan alohidalanish.