Evolyutsiya nazariyasi

Migratsiyaning evolyutsiyadagi ahamiyati
Bir turga kiradigan populyatsiyalar tabiatda batamom bir-biridan alohidalashmagan. Shuning uchun bir populyatsiyadagi organizmlarning o‘z arealidan chiqib, ko‘chib yurishi tabiiy bir holdir. Tirik organizmlarning ko‘chishi ekologiyada ham, evolyutsion ta’limotda ham keng qo‘llaniladi va ahamiyatlidir. Ekologiyadagi bunday ko‘chishlarning evolyutsion roliga ahamiyat berilmaydi.
Organizmlarning ko‘chib yurishi kundalik va mavsumiy bo‘ladi. Masalan, umurtqali hayvonlar, bo‘g‘imoyoqlilarning yuksak darajada rivojlangan vakillari ozuqa topish uchun harakatlanadi, ko‘chib yuradi. Baliq va qushlar yashash sharoiti qulay bo‘lgan joylarga mavsumiy ko‘chib yuradi.
Evolyutsiya nazariyasi nuqtai nazaridan tirik organizmlarning ko‘chishi (migratsiyasi) keng ma’noda, ya’ni bir populyatsiyaga kiradigan organizmlar bilan chatishtishi natijasida, genofondining o‘zgarishi, hatto yangi tur hosil bo‘lishi uchun asos bo‘lishi tushuniladi.
Organizmlarning ko‘chishi tufayli populyatsiya genofondining o‘zgarishi, genlar oqimi populyatsiyadagi ayrim organizmlar qo‘shni populyatsiya organizmlarga qo‘shilib, ular bilan chatishib, o‘z genini shu populyatsiya genofondiga o‘tkazishi mumkin. Bu hodisalar genlar oqimi nomini olgan, u populyatsiyada genetik axborotlar o‘zgarishida muhim o‘rin tutadi. Genlar introgressiyasi deyilganda, har xil turlarga kiruvchi populyatsiyalar orasida yuz beradigan genlar oqimi tushuniladi. Interogressiya hodisasi turlararo chatishishda ro‘y beradi. U o‘simliklarda ko‘proq, hayvonlarda kamroq uchraydi. Interogressiya bir tur o‘simlik changining ikkinchi tur o‘simlik onalik tumshuqchasiga tushib, uning murtak xaltachasidagi tuxum hujayra bilan qo‘shilishi yoki har xil turga mansub hayvonlar chatishib, duragay nasl berishi orqali amalga oshadi.
Tur o‘rin olgan makondagi populyatsiyaning o‘zaro chatishishi natijasida genlar aralashadi. Bu esa o‘z navbatida tur genofondining tekislanishiga, bu genotip strukturasining turg‘un bo‘lishga imkon yaratadi. Natijada, organizmlarning o‘z makonidan ko‘chishi faqat populyatsiya genofondini ma’lum muddat turg‘un holatda saqlanishiga imkon beradi.
Shunday qilib, organizmlarning o‘z makonidan ko‘chishi genlar oqimi, introgressiyasi hodisalarini vujudga keltirib, populyatsiya genofondi yangi genlar bilan boyishini ta’minlaydi va kombinatsion o‘zgaruvchanlik uchun muhim manba hisoblanadi. Bu esa evolyutsiya uchun dastlabki materialdir.