Evolyutsiya nazariyasi

Monofiletik evolyutsiya nazariyasi. Tabiiy tanlash protsessini o‘rganish Darvinni turlarning kelib chiqishi to‘g‘risidagi monofiletik nazariyani yaratishga olib keldi. Bu nazariyaning moxiyati shundan iboratki, hayvon va o‘simliklarni har bir gruppasi yagona ildizdan kelib chiqqan (mono-bir, filetik-kesib chiqqish).
Darvin bu nazariyani isbotlash uchun A dan L gacha harflar bilan belgilab bundan keyin taraqqiyotni shajara daraxtini chizadi. Shajarada bir-biridan uzoq joylashgan turlar ko‘proq farq qiladi, yaqinlari o‘zaro o‘xshash bo‘ladi.
O‘zgaruvchanlik natijasida ba’zi shoxlar davom etib yangi formalar hosil bo‘ladi. Ba’zilari esa davom etmasdan qolishi ham mumkin. Bunda foydali belgilar to‘planib boraveradi va yangi formalar hosil bo‘lishi muhim ahamiyatga ega. Bunda ba’zi turlar dominantlik qilib, boshqa turlarni qirilib ketishiga sababchi bo‘lishi mumkin. Qirilib ketishga turli xil ekologik faktorlar ham sababchi bo‘ladi. O‘zaro o‘xshashlik sistematikada ba’zi qiyinchiliklarni tug‘diradi. Masalan, chumoli bilan oziqlanuvchi yexidna, chumolixo‘r, xaltali chumolixo‘rlar boshqa-boshqa sistematik kategoriyalariga kirsa ham chuvalchangsimon tili bilan o‘zaro o‘xshash bo‘ladi.


CH.Darvin ta’limotiga berilgan baho
“Turlarning kelib chiqishi” nomli asarida Darvin o‘z ta’limotini quyidagicha ta’riflaydi. “Men oldinga surgan va mister Uolles tomonidan aytilgan fikrlar yoki turlarning kelib chiqishi haqidagi shunga o‘xshash qarashlar ko‘pchilikka manzur bo‘lganidan keyin tabiyot sohasida chiqur burilish bo‘lishini g‘ira-shira oldindan ko‘rishimiz mumkin bo‘ldi”.
Darvin nazariyasi biologiya fanlarini yanada rivojlantirishda, metafizika, teleologiyaga qarshi kurashda, organik olam tarixiy taraqqiyotini tushunishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu nazariya ikkita muammoni hal qildi:
1. Bir organik formadan boshqasining paydo bo‘lishi.
2.Organik formalarini maqsadga muvofiqligini (suniy, tabiiy tanlanish).
O‘zgaruvchanlik, suniy, tabiiy tanlanish muammolari hal etildi, to‘plangan ma’lumotlar ma’lum sistemaga solindi. Organizmlar uzoq tarixiy protsessda o‘zgarib boradi va bu protsesning yo‘nalishi shundaki, u qonuniy ravishda yangi formalar paydo bo‘lishiga olib keladi, bu formalar qanday sharoitda rivojlanib borsa, o‘z tuzilishi, funksiyalari va xulq-atvori jihatidan o‘sha sharoitga moslashib boradi. Darvin nazariyasi umumbiologik nazariyadir. Bu nazariya hamma biologiya fanlari rivojlanishiga ijobiy tasir ko‘rsatdi.
Darvin xar-xil fanlardan olingan ko‘plab faktik materiallariga asoslanadi. Biologiya fanlari orasida o‘zaro aloqa paydo bo‘ldi. Darvin talimoti fandagi idealizmga qarshi qaratilgan edi. Uning organik olam evolyutsiyasiga oid nazariyasi 19 -asrda ilm-fan erishgan ulkan g‘alaba edi.