Evolyutsiya nazariyasi

Hayvonlarda himoya ranglarining paydo bo‘lishi
Hayvonlarga o‘z hayotini saqlab qolishga yordam beradigan har qanday rang va shakllarni hosil bo‘lishi himoya ranglari va shakllari deb ataladi. Bunday rang va shakllar har bir sistematik gruppaga bo‘ladi:
1. Niqoblanish
2. Namoyish qilish
3. Ma’lum narsalarga taqlidan o‘xshash bo‘lish
4. Mimikriya
N i q o b l a n i sh. Bunda hayvon atrofidagi rangga o‘xshash rangga kiradi.Bular quyidagilar;
a) kriptik rang;
b) bilintirmay qo‘yadigan aks soya;
v) chalg‘itadigan rang.
а) kriptik rang. Bunday rang atrofdagi ranglar bilan bir xil bo‘ladi. Natijada hayvon bilinmay qoladi. Bu rang tabiatda juda keng tarqalgan. Masalan, ko‘k o‘t ichida yashaydigan hasharotlar-chigirtka va boshqa ko‘k rangda bo‘ladi. Muayyan ekologik sharoitda ma’lum rang ustun turadi.
Masalan, qum cho‘lda qum rang, shimolda (qor) oq rang ustun bo‘ladi. Ba’zi hayvonlarning ranggi mavsumiy o‘zgaradi. Masalan, qishga oq, yozda ko‘k, yashil va boshqa ranglarda. Bu rang o‘zgarishi pigmentlar bilan bog‘liqdir. Masalan, boshoyoqli mollyuska – kalmarda, baliqlar-kambala, baqa, kaltekasak va boshqalarda.
б) bilintirmay qo‘yadigan aks soya. Bunda ma’lum optik xodisa tufaliyli hayvon rangi ximoya ranggga aylanadi. Masalan, qurtlar, baliqlar, ilonlar, kaltakesaklarda. Bunda yorug‘lik tepadan tushsa hayvonning orqa tomoni ochroq tusga, qorin tomoniga esa soyasi tushadi.
v) chalg‘itadigan rang. Bunda hayvonning gavdasi turli xil dog‘lar bilan qoplangan bo‘ladi. Bu dog‘lar kuzatuvchini o‘ziga jalb qiladi va hayvondan chalg‘itadi. Masalan, xasharotlarda, amfibiyalarda va sut emizuvchilarda. Yo‘lbars va zebraning gavdasidagi yo‘llar ayniqsa ko‘proq diqqatini tortadi.


N a m o y i sh q i l i sh. Bu kiriptik rangga qarama-qarshidir. Turli xil ranglar bir-biriga qo‘shilib ketganligi uchun hayvon tezda ko‘zga tashlanadi. Odatda bu rang yeb bo‘lmaydigan zaxarli hayvon va o‘simliklarda uchraydi. Bunday rang ogoxlantiriuvchi rang ham deyiladi. Masalan, kandala, ba’zi qo‘ng‘izlar, kapalaklar, asalarilar va boshqa xasharotlar. Bular o‘zini rangi orqali namoyish qilib, dushmandan himoyalanadi.