Evolyutsiya nazariyasi

Prokariot va eukariotlarda irsiy materialni tashkil topishi yoki paydo bo‘lish xususiyatlari. Hozirgi prokariotlarda xromosomalar uncha uzun emas. Masalan, ichak tayoqchasi-YE.so1mm uzunlikda bo‘lib, u 4x10 juft nukleotiddan (par nukleotidov, qisqacha p.n yoki j.n)dan tuzilgan va 4000 ga yaqin genni hosil qiladi. Prokariotlar DNK sining 95 % aktiv transkripsiya qiladi. Bularning genomi nukleotid holida bo‘lib, DNK kompleksi gistonsiz oqsildan iborat.
Eukariotlar irsiy materiali nisbatan ancha katta bo‘ladi. Masalan, achitqi zamburug‘ida 2,3x10 juft nukleotid (k.n) odamda diploid xromosomalarning umumiy uzunligi 174 sm, 3x10 j.n 100 000 gacha genlardan iborat.
Ba’zi amfibiya va o‘simliklarda genom uzunligi 10, 10 j.n. ga ega. Eukariotlarda bir vaqtining o‘zida 1-10% DNK transkripsiyaga uchraydi. Bu hujayra va ontogenez stadiyasiga bog‘liq. “Indamas” DNK nuklestidlari transkripsiyaga uchramaydi.
Sichqonlarning 10% genomi birin-ketin joylashgan nukleotidlardan iborat bo‘lib, ularning takrorlanishi 10 martagacha teng. Bu tez takrorlanadigan nukleotidlar xromosomaning sentromerida joylashgan. Ular transkripsiyaga uchramaydi. Transkripsiya-oqsil biosintez haqidagi axborotni DNK dan RNKga ko‘chirib olinishi tushuniladi.
Sichqonning 20 % genomi 10-20 marta, ya’ni o‘rtacha takrorlanadi. Qolgan 70 % genom noyob nukleotid takrorlanishidan iborat.
Amfibiya va o‘simliklarda 60 % genom o‘rtacha va tez takrorlanadi.
Indamas DNK funksiyasi hozircha aniq emas. Sitoplazmada halqasimon DNK dan iborat bo‘lgan plazmidlar bo‘lishi yadrodagi genom hamma irsiy elementlarni boshqarmasligidan dalolat beradi. Ular episomalarni ham hosil qilishi mumkin.
Prokariotlardagi plazmidlar, masalan, bakteriyalarda konyugatsiya, dorilarga chidamlilikni boshqaradi. Eukariotlarda xromosomadan tashqaridagi DNK organoidlari-mitoxondriy va plastidlar genetik apparatini va nukleotidlar ketma-ketligini belgilaydi. Bularning miqdori kam bo‘lib, sut emizuvchilar mitoxondriyasida 16 500 juft nukleotidlardan iborat va ular butun hujayra DNK sini 1% dan kamini tashkil etadi, bular ham genlar hosil qiladi.
Sitoplazma DNK lardan tashkil topgan genlar yig‘indisi plazmonlar deyiladi. Ular sitoplazmatik mutatsiyaga olib keladi.