Evolyutsiya nazariyasi

2. Yevropod irqi yoki Yevropa – Osiyo irqi vakillarida teri rangi oqdan jigar ranggacha boradi, sochlari yumshoq, to‘g‘ri yoki jingalak, sochini rangi xilma-xil ochiq sarig‘ishdan qoragacha bo‘ladi. Qirrali va tor burunli qalin labli, soqol va mo‘ylovlari ba’zan kuchli taraqqiy etgan bo‘ladi.
Bu irq 5 ta kenja irqqa: atlanto-boltiq, o‘rta yevropa, hind o‘rta yer dengizi, oq dengiz – boltiq, bolqon – kavkaz kenja irqlarga bo‘linadi, bundan tashqari negroid irqi bilan efiopiya va janubiy hind kenja irqlari orqali, mongoloid irqi bilan janubiy hind kenja irqlari orqali, monogloid irqi bilan janubiy Sibir va Ural kenja irqlari orqali bog‘liq bo‘ladi.
3. Mongoloid irqi yoki Osiyo – Afrika irqi vakillarining terisi sarg‘ish, bug‘doy rang yoki tiniqroq, qirg‘iz yoki bodom qovoq, sochi qattiq va to‘g‘ri hamda qora rangda, soqol va mo‘ylovlari keng va sust taraqqiy etadi, yonoqlari bo‘rtib chiqqan, lab va burunlari o‘rtacha qalinlikda, yuqori qovog‘ining burmasi kuchli taraqqiy qilgan bo‘lib, ko‘zlarining ichki burchagini qisman yoki batamom bekitib turadi, burnining kanshari past bo‘ladi.
Bu irq doirasida Amerika, Janubiy Osiyo, uzoq Sharq, Arktika, Shimoliy Osiyo kenja irqlari farqlanadi. Bundan tashqari bu irq negriod irqi bilan quril va polineziya kenja irqlari orqali, Yevropeoid irqi bilan o‘ral va janubiy Sibir kenja irqlari orqali bog‘liqdir.
Demak, odam – nomo sepiens turi 3 ta katta irqqa va 22 ta kenja irqqa bo‘linadi. Irqlar bir-biri bilan bog‘liq deb ta’kidlangan bo‘lib, aralash yoki qurama kenja irq deb ataladi. Bu aralash kenja irqlar 2 ta irqni belgisini o‘zida namoyon qiladi. Masalan, Ural kenja irqi mongoloid va yevropoid irqlarining aralashmasidir.
Nima sababdan odamlar o‘rtasida bunday farqlar paydo bo‘lgan.
Irqlarning kelib chiqishi juda murakkab tarixiy protsess ҳisoblanadi. Rus olimi Y.Y.Roginskiy fikricha, hozirgi zamon odami shakllanishi jarayonida, ya’ni 100 ming yillar oldin, uning vatani hisoblangan Osiyo va Afrika, Yevropaning unga yaqin oblastlarida ikki irq – g‘arbiy-janubiy irq, shimoliy-sharqiy irqlar shakllangan. Bu irqlar Himolay va Hindiqush tog‘ tizmalari bilan bir-biridan ajralib (geografik alohidalanish) turgan.
Shu tarmoqlarning birinchisi – g‘arbiy irqdan keyinchalik yevropoid va negroid irqlari paydo bo‘lgan. Ikkinchisi, shimoliy-sharqiy irqdan bir tarmog‘i Amerikaga o‘tib tarqalgan.
N.I.Vavilov 1972 yilda organizmlarning yangi chetga qonuni kashf etdi. Bu qonunga muvofiq, tur tarqalgan areal markazida dominant belgilarga ega bo‘lgan formalar hukumronlik qilib, uning atrofini retsessiv genlarga ega bo‘lgan geterozigota formalar o‘rab turadi. Arealning eng chekka qismini esa retsessiv belgilari gomozigota formalar ishg‘ol qiladi. Bu qonun Vavilovning antropologik kuzatuvlari asosida yaratilgan.
U 1924 yilda Afg‘onistonning 3500-4000 m balandlikdagi Kofiriston (Kuriston) da g‘aroyib voqeani ko‘rdi. Ular shimoliy tog‘da yashovchi odamlarning ko‘pchiligi ko‘k-ko‘z ekanligini aniqlashgan. O‘sha davrdagi fikrlarga ko‘ra, Shimoliy irqlar qadim zamonlardan keng tarqalgan va u yerlar madaniyat o‘chog‘i hisoblangan. Vavilov bu fikrni tarixiy-etnografik va lingvistik dalillar bilan isbotlab bo‘lmasligini tushuntiradi. Uning fikricha, kurdistonliklar ko‘k-ko‘z bo‘lishida retsessiv genlar arealning chekkasiga surilishi qonunining aniq ko‘rinishidir. Bu qonunni keyinchalik Cheboksarov Skandinaviya yarim orolida yashovchi aholi misolida yanada ishonarli qilib isbotlanadi.