Evolyusion jarayonning o’rganish metodlari. T. I.: «uch parallel uslubi», morfologik, embriologik va paleontologik usullar, biogeografik va sistematik usul, genetik, molekulyar biologik va immunologik usullar

5.Turning turlicha konsepsiyalari. T.I.: tipologik, nominalistik, biologik, morfologik, Xenning konsepsiyasi, filogenetik, evolyutsion konsepsiya
Tipologik konsepsiya essensialistik g’oyalarga asoslanadi. Bu konsepsiyaga ko’ra turga ta’rifni konkret namuna (gerbariy, preparat, yoki boshqa shakldagi) asosida berish lozim. Tur ta’riflangandan keyin bunday namuna etalon (tipik ekzemplyar) ga aylanadi va unga yetarli darajada o’xshash bo’lgan har qanday individ o’sha turga mansub hisoblanadi. Shunday qilib tipologik konsepsiya bo’yicha tur-etalon individga diagnostik belgilar jihatidan o’xsash organizmlar guruhi. Tipologik konsepsiyada organizmning belgilari hal qiluvchi va ikkilamchi guruhlarga ajratiladi va hal qiluvchi belgilari bir xil bo’lgan organizmlar guruhi tur deb yuritiladi.
Tipologik konsepsiyadan voz kechishga ikki sabab bor:
1. Tabiatda individual o’zgaruvchanlikning turli ko’rinishlari: A) Polimorfizm, B) Jinsiy dimorfizm C) Yoshga ko’ra farqlar bilan farqlanuvchi individlar kuzatiladi va ba’zan ayni bir turning alohida shakllari 2. Qiyofadosh turlar bir-biridan deyarli farq qilmaydi, ammo ular reproduktiv alohidalangan. Shu boisdan ham, tur konsepsiyasini morfologiyaga asoslangan holda tuzish bilan, konsepsiyani qo’llashda morfologik belgilardan foydalanishni farqlash lozim.
Nominalistik konsepsiya nominalistik g’oyalarga asoslanadi. Bu konsepsiya tarafdorlari ilmiy sistematika davrida Byuffon, Robine va J.Lamark bo’lsa XX asrda Okkam va Bessi uni hozirgi konsepsiya holiga keltirdilar. Nominalistlar uchun tur diskret emas chunki, evolyutsiya jarayonida barcha organizmlar o’zgarishlarga uchrar ekanlar ularning diskret jamoasi ham bo’lishi mumkin emas.
Biologik konsepsiyaga ko’ra (Ernst Mayr 1942) Tur bu organizmlarning reproduktiv, ekologik va genetik jamoasidir.
Tur vakillari bo’lgan har bir individ uchun boshqasi potensial juft hisoblanadi. Bu turning reproduktiv jamoa ekanligini ko’rsatadi. Biologik konsepsiya tarafdorlari Merreym, Foygt, Uelsh, K.Yordan. E.Mayr hisoblanadi. K.Yordan ishlaridan keyin turdagi individlar reproduktiv jamoalar hosil qilishi, tur esa ekologik va genetik birlik ekanligi aniq bo’ldi.
E.Mayr ushbu konsepsiyani biologik konsepsiya deb ataydi va unga quyidagicha ta’rif beradi. “Tur – bu boshqa shunday guruhlardan reproduktiv alohidalangan lekin-o’zaro chatishadigan tabiiy populyatsiyalar guruhlaridir.”
Ko’pincha morfologik konsepsiya deb ataladigan boshqa yo’nalishda “tur – bu ichida miqdoriy belgilarning o’zgarishi uzluksiz kechadigan guruh bo’lib, u boshqa guruhlardan xiatus ya’ni uzilish bilan ajralgan.” Seversov bo’yicha miqdoriy belgilar o’zgarishlaridagi uzilishlarning bo’lishi morfologik konsepsiyaning asosini tashkil etadi.