Evolyusion jarayonning o’rganish metodlari. T. I.: «uch parallel uslubi», morfologik, embriologik va paleontologik usullar, biogeografik va sistematik usul, genetik, molekulyar biologik va immunologik usullar

5.Hayvonlar evolyusiyasining asosiy qonuniyatlari. T.I.: monofiletik jarayon, adaptasiya, koevolyusiya, gomologiya, oligomerizasiya, biogenetik qonun.
Monofiletik guruhlar yaqindagi ajdod va uning barcha avlodlarini o’z ichiga oladi. Boshqacha aytganda bitta umumiy ajdoddan kelib chiqqan barcha guruhlarni o’z ichiga olgan guruhga monofiletik guruh deyiladi. Monofiletik guruh sinapomorfiyalar orqali ajratib olinadi.
Adaptatsiya (lot. adaptatio – mos-lashuv) – 1) organizmning turli yashash sharoitlariga moslashishi; 2) sezgi a’zolarining o‘ziga ta’sir etadigan qo‘zg‘atuvchilarga moslashishi natijasida ularda sezgirlik darajasining o‘zgarishi (mas, ko‘zning yorug‘lik yoki qorong‘ilikka moslashuvi). Qo‘zg‘atuvchining ta’sir kuchi o‘zgarishi bilan sezgirlik ham o‘zgaradi. Qo‘zgatuvchilar sust ta’sir etganda sezgirlik oshadi, kuchli ta’sir etganda esa kamayadi. A. hodisasi hamma tashqi sezgilar (ko‘rish, eshitish, hid, ta’m, badan sezgisi) ga xosdir. Taktil, harorat, hid va ko‘rish sezgilarida A. kuchli, eshitish va og‘riq sezgilarida ku-cheizdir. Ichki sezgilar (mas, tashnalik, ochlik) ga nisbatan A. hosil bo‘lmaydi. A. organizmning normal hayot faoliyatini saqlab turishini, atrof muhitning turli omillari: temperatura va iqlimning o‘zgarishiga (qarang Iqlimga moslashish), balandlikka (qarang Balandlik kasalligi), ko‘pgina infeksion agentlarga (qarang Im-munitet) moslanishini ta’minlaydi.
Gomologiya (yun. homologia — mos kelish, moslik) (biol.da) — har xil turga mansub organizmlarda bajaradigan funksiyasidan qatʼi nazar filogenetik (kelib chiqishi) jihatdan uxshash boʻlgan organlarning oʻzaro mos kelishi. G.da dastlab oʻxshash boʻlgan organlarda divergensiya tufayli yangi morfologik belgilar paydo boʻladi. Mac, dastlabki umurtqali xayvonlarning oldingi oyoklari evolyutsiya jarayonida yangi morfologik belgilarni hosil qilishi tufayli yurish, yugurish, yer qazish, tutish, suzish, uchish va b. funksiyani bajarishga moslashgan. Lekin filogenetik jihatdan oʻxshash boʻlishi tufayli ularning hammasi bir xil suyaklar: yelka, bilak, tirsak, kaftoldi, kaft, barmoq suyaklaridan iborat