Evolyusion jarayonning o’rganish metodlari. T. I.: «uch parallel uslubi», morfologik, embriologik va paleontologik usullar, biogeografik va sistematik usul, genetik, molekulyar biologik va immunologik usullar

Linney va Kyuve sistemalari. T.I.: Sun’iy sistema, sistematik kategoriyalar, Linney sistemasi, Kyuve sistemasi.

Mashhur shved olimi Karl Linney 1735 yilda nashr qilgan «Tabiat sistemasi» asarida hayvonlar sistematikasini tuzar ekan, tur taksonomik birligidan tashqari yana avlod, turkum va sinf kabi birliklarga ham asos soldi. Uning hayvonlar bo’yicha tuzgan klassifikasiyasida bir-biriga yaqin bo’lgan turlar avlodga, avlodlar turkumga, turkumlar sinfga birlashtiriladi.
Sinf eng yuqori taksonomik birlikdir. K. Linney o’ziga ma’lum bo’lgan barcha umurtqasiz va umurtqali hayvonlarni 6 ta sinfga ajratadi. Shundan 4 tasi (sut emizuvchilar, qushlar, sudralib yuruvchilar, baliqlar) umurtqalilardan iborat bo’lsa, 2 tasigina (hasharotlar, chuvalchanglar) umurtqasizlarni o’z ichiga oladi.
Jorj Kyuve (1769-1832) hayvonlarning bir qancha xususiyatlariga asoslanib, yanada yirikroq taksonomik birlik-tip taksonini tavsiya etdi va barcha hayvonlarni 4 tipga, ya’ni umurtqalilar, bo’g’imlilar, mollyuskalar va nurlilarga hamda ularni 19 sinfga ajratdi.
Zoologiyada tip taksonini tavsiya etilishi hayvonlarni tabiiy sistemasini tuzishga ancha yaqinlashtirdi. J. Kyuve qazilma holdagi hayvon qoldiqlarini o’rganish va uning tirikligida tuzilishi va hayot tarzi qanday bo’lganligini ilmiy asoslab beradigan uslublarni kashf etdi. U paleontologiya faniga asos solishi bilan bir qatorda solishtirma anatomiya sohasida organizmdagi turli organlarning o’zaro bog’liqligi prinsipiga asoslanib, organlar korrelyasiyasi haqidagi nazariyasini olg’a surdi.

4. 
   Xordalilar tipining sistematikasi va filogenetik aloqalari. T.I.: Kenja tiplari, filogenetik daraxti.
   

Xodalilar tipi uchta kenja tipiga bulinadi:
1.Lichinka xordalilar yoki pardalilar
2.Bosh kutisizlar
3.Bosh kutililar yoki Umurtqalil
Bosh kutisizlar xordalilar tipining xamma belgilarini umrbod uzida ifoda etgan, dengizlarda yashaydigan hayvonlar bulib, turlari unsha kup emas. Bosh kutisizlar tuzilishini ularning tipik vakili xisoblangan lansetnik misolida kurib chiqamiz. Lasentnik tipik xordali xayvon bulib, gavdasi ilonsimon shaklda yon tomondan qisilgan, uzunligi 5-8 sm buladi. Orqa tomonida toq orqa suzgich qanoti, dumida keng dum suzgish kanoti bor. Gavdasining oldingi uchida pastga karab to’rgan va paypaslovshilar bilan uralgan Ogiz oldi teshigi joylashgan. Gavdasining pastki kismida ikki yon tomonga urnashgan metaplevard burma bor. Bu burmalar atrial teshik atrofida uzaro qushiladi.
Umurtqalilarning nerv sistemasi bosh kutisizlarga nisbatan ansha takomillashgan, ya’ni nerv nayi bosh va orqa miyalarga ajralgan. Bosh miya xar xil funksiyalarni bajaruvshi bulmalarga bulingan. Bular ushun tirik organizm bilan tashki muxit urtasidagi alokani yuzaga keltiruvshi xar xil va murakkab tuzilgan sezuv organlarining bulishi xarakterlidir. Gavdasining shakli xilma - xil. Suvda yashaydigan tuban umurtqa-lilarning gavdasi bosh, tana va dum kismlarga bulinadi. Bularda tok orqa, dum va dum osti xamda juft kukrak va korin suzgish kanotlari bor. Quruqlikda yashovshi Umurtqali hayvonlarning gavdasida yana buyin kismi xosil buladi, tok suzgish kanotlari bulmaydi, juft suzgish kanotlari urniga besh barmokli tipda tuzilgan oyoklari paydo buladi.

5.