Ensiklopediyasi

BEZAK SAN’ATI
Inson yaralibdiki, go'zallikka intilib yashay­
di. Atrofi, o'zini o'rab turgan buyumlar chiroy-
Amaliy bezak san’at muzeyi xonalaridan biri.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

li, bejirim va foydali bo'lishini istaydi, shu 
maqsadda harakat qiladi. Oddiy ish qurollari- 
dan tortib o'zi yashaydigan xonagacha go'zal 
bo'lishi uchun mehnat qiladi. Ana shu harakat, 
ana shu mehnat unga kuch-quwat, intilish va, 
eng muhimi, quvonch baxsh etadi. Bu hara­
kat, intilishlar davrlar o'tishi bilan san’atga ay­
lanadi. Bu san’at, bir so'z bilan aytganda, 
bezak san’ati deyiladi. Adabiyotlarda deko- 
rativ sa n ’at (fransuzcha «dekor» so'zi 
«bezak» mazmunini bildiradi) deb ham ishla- 
tiladi. Bu san’at o'z mohiyati va mazmuniga 
ko'ra mahobatli bezak san’ati, amaliy bezak 
san’ati hamda turli marosim va tadbirlar 
o'tkazish maqsadida xiyobon, maydon, xona 
va zallarni tezkor jihozlash bilan bog'liq 
bezash san’atiga ajratiladi. Bu so'nggi - be- 
zash san’ati turi vaqtinchalik mavjud bo'lib, 
ta d b ir yoki m arosim o'tgandan so'ng 
yig'ishtirib olinishi mumkin. Masalan, Musta- 
q illik kuniga, N avro'z bayram iga atab 
o'tkaziladigan tadbirlar uchun bino, ko'cha, 
maydon va xiyobonlarni bezatish. Lekin ma­
hobatli bezak va amaliy bezak san’ati o'zining 
umrboqiyligi va uzoq davrga mo'ljallanganligi 
bilan ajralib turadi. Chunki mahobatli bezak 
s a n ’ati m e’m orlik bilan bog'liq bo'lib,
me’moriy inshootlarning ichki va tashqi to­
monlarini bezatishda ishlatiladi. Demak, yara­
tilgan me’moriy bino qanchalik nodir va davr 
ruhini o'zida mujassam etgan bo'lsa, u shun- 
chalik uzoq yashaydi. Amaliy bezak san’ati 
ham badiiy yechimi va nodirligi bilan o'z um- 
rini belgilaydi. Masalan, chiroyli taqinchoqlar, 
chinni va sopol idishlar, qurol-aslaha va 
boshqalar.
Bezak san’ati - qadimiy san’at. Ibtidoiy ja­
moa kishisi ham o'zi yashaydigan muhiti 
go'zal bo'lishiga harakat qilgan. U o'zi 
yashagan g'orlarning devorlariga rasmlar 
chizgan, uy anjomlari, ov qurollari sirtiga rasm­
lar, bo'rtma tasvirlar ishlagan. Davlatlar yuza- 
ga kelishi bilan bezak san’ati rivojlanib bor­
gan. Boy davlatlar o'zlariga hashamatli saroy- 
lar qurdirib, uning ichki va tashqi tomonini chi­
royli bo'rtma tasvir, naqsh va rasmlar bilan 
bezashga katta e’tibor bergan. Bunday 
bezakli hashamatli saroylar va ularning 
qoldiqlari bizgacha yetib kelgan. Masalan, 
Qadimgi Misr, Yunoniston, Rim, Ossuriya dav­
latlari bezak san’ati shundan dalolatdir.
O'zbekiston hududida ham bezak san’ati 
juda qadimdan rivojlangan. Ibtidoiy davrning 
Zarautsoy rasm laridan tortib , qadim gi 
Xorazm davla tin in g muhim yod g o rlig i 
Tuproqqal’a, so'g'd davlatlaridan bizgacha 
saqlangan Afrosiyob, Bolaliktepa, Varaxsha 
bezaklari shundan darak beradi. Amir Temur 
va temuriylar davrida ham bu san’at nihoyat­
da rivojlangan: Am ir Temur maqbarasi, 
Bibixonim masjidi, Ulug'bek madrasasi, Sho­
hi Zinda me’moriy majmuasi bezaklari, 
qadimdan saqlangan turli amaliy bezak 
buyumlari va boshqalar.
Bugungi kunda bezak san’ati yangi rivojla- 
nish davrini boshdan kechirmoqda. Qurilayot- 
gan binolar, yaratilayotgan buyumlar bezagi 
zamon ruhiga hamohang.