Енгил бетонларни тайёрлаш учун турли ҳил ғовакли тўлдирувчилар ишлатилади, яъни

3. Ғоваклаштирилган ва йирик ғовакли енгил бетонлар

Енгил бетонларнинг иссиқлиқ-физик хоссаларини ошириш, зичлигини нисбатан камайтириш ва ғовакли тўлдирувчиларни ишлатиш имконини ошириш мақсадида бетон қоришмаси олдиндан ғоваклаштирилади, ёки ғоваклаштирилган цемент тоши ишлатилади (ГОСТ 25820-2000).

Ғоваклаштирилган енгил бетонлар. Ғоваклаштирилган енгил бетонларга таркибидаги ғовакли тўлдирувчиларнинг зичлиги 800 кл/м³ дан ортиқ, таркиби 5-25 % гача ғоваклардан иборат бўлган бетонлар киради. Бундай бетонларни ғоваклаштириш кўпик билан ёки газ ҳосил қилувчи қўшимчалар қўшиш орқали амалга оширилади. Енгил тўлдирувчининг хили (масалан, керамзит бўлса) ва ғоваклаштириш усулига қараб ғоваклаштирилган бетонлар “керамзиткўпикбетон”, “керамзитгазбетон” ва “ҳаво ютувчи қўшимчали керамзитбетон” каби турларга бўлинади.
Зич тузилишли енгил бетонга нисбатан ғоваклаштирилган енгил бетон кам зичликка ва иссиқ ўтказувчанлик коэффициентига эга бўлади. Бундай бетонларга ғовакли қум сарфини камайтириш ёки умуман ишлатмаслик шунингдек, нисбатан ғовакли оғир тўлдирувчиларни ишлатиш мумкин.
Автоклавда қотирилмайдиган кўп ковакли бетонларга қараганда ғоваклаштирилган енгил бетонлар нисбатан боғловчи моддаларнинг кам сарфланиши ва кам деформацияланиши билан фарқланади. Бундай бетон қоришмалари одатда яхши боғланувчанлиги ва қулай жойланувчанлиги билан ажралиб туради.
Ғоваклаштирилган енгил бетонларнинг мустаҳкамлиги 5-10 МПа, зичлиги 700-1400 кг/м³ атрофида бўлади. Боғловчи модда сифатида маркаси М400 ва ундан юқори бўлган цементлар ишлатилади. Керамзит маркаси қумнинг зичлиги ва ҳили асосида 10.5-жадвалдан танланади.
10.5-жадвал
Ҳаво ютувчи қўшимчалар ёрдамида ғоваклаштирилган
керамзитбетоннинг зичлиги

Керамзит зичлиги, кг/м^3	Керамзитбетоннинг мустаҳкамлиги бўйича зичлиги, кг/м^3
	50		75			100
	қумда
	керам-зитли	кварц- ли		керам-зитли	кварц- ли		керам- зитли	кварц- ли
300 400 500 600 700	800 850 900 1000 1100	900 950 1000 1100 1200		900 950 1000 1050 1150	950 1000 1050 1150 1250		- 1000 1050 1100 1200	- 1100 1050 1200 1300

Ҳаво ютувчи қўшимчалар асосидаги енгил бетон таркиби ҳисоб-тажриба йўли билан тажрибавий қоришмалар орқали аниқланади. Тажрибавий қоришма учун цемент сарфи 10.6-жадвалдан, таҳминий сув сарфи эса 10.7-жадвалдан олинади

10.6-жадвал
Ҳаво ютувчи қўшимчалар асосидаги керамзитбетон таркибини танлаш учун тажрибавий қоришмага сарф қилинадиган цемент миқдори

Қоришма т/р	Бетон мустаҳкамлиги учун цемент сарфи, кг/м^3
	5	7,5	10
1 2 3	180 220 260	200 240 280	200 260 320

10.7-жадвал

Ҳаво ютувчи қўшимчалар асосидаги керамзитбетон учун
тахминий сув сарфи

Конус чўкмаси, см	Бикрлиги, с	Қум ишлатилганда сув сарфи, л/м^3
		майдаланган керамзитли	кварцли
6-8 2-4 1-2 - -	- - 2-4 4-8 8-12	230-250 210-230 200-220 190-210 180-200	200-220 190-170 170-190 160-180 150-170

Бетон қоришмасининг керакли ҳаракатчанлигини таъминлаш учун керамзит шағали қуйидагича олинади: ҳаракатчан қоришма учун 0,9-0,95 м³/м³; керамзит қумли кам ҳаракатчан ва бикр қоришмалар учун 0,9-1,05 м³/м³; кварц қумли бикр қоришмалар учун 1,05-1,15 м³/м³.

Бетоннинг берилган зичлиги асосида қум сарфи:
Қ = ρ_b - 1,15·Ц - Щ (10.19)
Суюқ таркибли ғовакли бетон қоришмаси олиш учун ютилган ҳаво ҳажмининг тахминий миқдори:
V_х =1/10[1000 -(Ц/ρ_ц +К/ρ_к +Щ/ρ_щ +С)] (10.20)
Қоришмага ютилган ҳаво ҳажмига боғлиқ холда ҳаво ютувчи қўшимчанинг тахминий миқдори (микрокўпик ҳосил қилғич) 10.8-жадвалдан аниқланади.
10.8-жадвал
Ғоваклаштирилган енгил бетон тайёрлаш учун ҳаво ютувчи қўшимчаларнинг тахминий миқдори, цемент массасига нисбатан % хисобида

Микрокўпик хосил қилғич	Ютилган хавонинг ҳажми, %	Қум
		майдаланган керамзитли	кварцли	шлакли
ЦНИИПС-1 ёки СНВ ПО-6	4-8 8-12 4-8 8-12	0,02-0,1 0,05-0,15 0,3-1 0,5-1,5	0,04-0,15 0,1-0,2 0,5-1,5 1-2,5	0,05-0,15 - 1-2 -

Бетон қоришмасининг берилган ҳаракатчанлиги бўйича тажриба қоришмалари тайёрланади ва сув сарфи тўғриланади (учта қоришма учун). Олинган натижалар бўйича ғоваклаштирилган енгил бетоннинг мустаҳкамлик ва зичлик графиклари қурилади. Цемент ва қўшимчаларнинг берилган сарфи асосида бетоннинг энг мақбул таркиби ўрнатилади. Аниқланган таркиб ишлаб чиқариш шароитида текширилиб кўрилади (бунда керамзит сарфига тўғрилаш киритиш орқали).

Ғоваклаштирилган цемент тошли “қумсиз” енгил бетон зичлиги 500 кг/м³ дан юқори бўлган ғовакли тўлдирувчи ишлатилганда самарали қўлланилади. Кўпик ва газ ҳосил қилувчи қўшимчалар асосида ғоваклаштирилган қумсиз енгил бетон таркиби қуйидагича олинади:
1-тўлдирувчи сарфи ўрнатилади;
2-ғовакли бетон ҳажми аниқланади;
3-тажрибавий қоришмалар асосида ғовакли бетоннинг таркиби ҳисобланади. Бунда бетон қоришмасининг берилган харакатчанлиги ва қотган бетоннинг мустаҳкамлиги таъминланиши керак.
Ғовакли тўлдирувчи сарфи қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:
V_ш = 1000/[1 + П_ш(α - 1)] (10.21)
бу ерда П_ш-тўлдирувчи доналари орасидаги бўшлиқ; α-тўлдирувчи доналарининг силжиш коэффициенти, α = 1,1-1,2.
Ғовакли (қумсиз) бетоннинг ҳажми, тўлдирувчи доналари орасидаги бўшлиқларни қўшимча тўлдириш шарти орқали аниқланади:
V_ғb = V_ш·П_ш·α (10.22)
Ғовакли (қумсиз) бетоннинг қуруқ холдаги зичлиги, енгил бетоннинг берилган зичлигига эришиш шартидан топилади:
Ρ_ғb = (1000ρ_b – V_ш·ρ_ш)/V_ғb (10.23)
бу ерда ρ_ш– ғовакли тўлдирувчининг уйма зичлиги, кг/л.