«energetika» kafedrasi «kichik gidroelektr stansiyalar» fanidan ma’ruzalar kursi namangan-2020

1-BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA KICHIK GIDROELEKTR
STANTSIYaLARNING BARPO ETILISHI TARIXI, JAHONDA VA
RESPUBLIKADA ULARNING ENERGETIK RESURSLARIDAN
FOYDALANISHNING HOZIRGI HOLATI


Ma’ruza №1


Mavzu. O’zbekistonda kichik GESlar qurilishining
qisqacha tarixi.

O’zbekistonda qariyib 3000 yillar avval ham suv energiyasidan tegirmon toshlarini aylantirishda, charxpalak shaklidagi suv g’ildiraklari bilan yuqoriga suv ko’tarishda foydalanib kelingan. IX asrda, 800 yillarning boshida yashab ijod qilgan buyuk olim Axmad al – Farg’oniyning asarlarida ham suv sarfini va sathini aniqlash, daryolardagi oqim miqdorini hisoblash usullari keltirilgan. Olim tomonidan kashf etilgan suv sathini aniqlovchi "Miqyos an-Nil" qurilmasi nilometr nomi bilan ko’p yillar muhandislik ishlarida qo’llanib kelingan. O’zbekistonda gidroenergetikaning rivojlanishi 1926 yilda Bo’zsuv daryosida quvvati 4 MVt bo’lgan birinchi GESning qurilishi bilan boshlandi (1.1 – rasm). Bu GES nafaqat O’zbekistonda, shuniingdek sobiq respublikalar Ittifoqida qurilgan (Rossiyada Volxov GESi) birinchi GESlardan hisoblanadi. 1931 yilda Toshkentda bo’lib o’tgan O’rta Osiyo energetika qurultoyida O’rta Osiyoni elektrlashtirish Bosh rejasi tasdiqlanadi va bu rejaga ko’ra O’rta Osiyonig gidroenergetik resurslarini o’zlashtirish ishlarida loyiha-qidiruv va loyiha ishlarini amalga oshirish 1930 yilda tashkil etilgan «Sredazgidroproekt» institutiga topshiriladi. 1.1 –jadvalda mazkur institut tomonidan loyihalangan va natijada qurib foydalanishga topshirilgan GESlar ro’yxati berilgan. Bosh rejaga asosan 1931 yilda quvvati 13,2 MVt bo’lgan Qodiriya GESining qurilishi uchun tayyorgarlik ishlari boshlab yuboriladi va bu GES 1933 yilda ishga tushiriladi (1.2 – rasm). Bundan sal o’tgandan keyin 1936 yilda Bo’rijar GESi (6,4 MVt) qurib bitkaziladi va elektr energiyasini ishlab chiqara boshlaydi.

O’zbekiston Respublikasida qurilgan kichik GESlar