«energetika» fakulteti

2. Kuchlanish nosimmetriyasi

Agar U_A=U_B=U_C va fazalar kuchlanishlari vektorlari orasidagi burchak 120⁰ ga teng bo`lsa, simmetrik tizimga ega bo`lamiz. Agar yuqoridagi shartlar buzilsa, nosimmetrik tizim xosil bo`ladi. Kuchlanish nosimmetriyasi 2 ta fazaga yoki faza kuchlanishiga ulanadigan katta quvvatli 1 fazali EI larning ishi natijasida paydo bo`ladi. Bunday EI larga elektr payvandlash mashinalari, qarshilik pechlari, 1 fazali induktsion pechlar, elektrlashtirilgan temir yo`l transportlari va boshqalar kiradi. Nosimmetriya quyidagi ko`rinishda bo`ladi :

1. 
   Faza kuchlanishlarining o`zaro teng emasligi. Bu bir fazali qarshilik pechlarining ishidan xosil bo`ladi.
   
2. 
   Faza kuchlanishlari o`zaro teng emas va ularning vektorlari orasidagi burchak 120⁰ dan farqli.
   
3. 
   Nul nuqtasining siljishi. 2 va 3 punktlardagi nosimmetriya. payvandlash va induktsion pechlar ishlaganda xosil bo`ladi.
   

Nosimmetriya natijasida kabel va simlarning tok o`tkazish qobiliyatidan to`la foydalanilmaydi, kuch transformatorlarining yuklanish koeffitsiyent-lari kamayadi,rele ximoyasi va avtomatika xamda elektr aloqa kanallarining ishi yomonlashadi.
Nosimmetriyani matematik taxlil qilish uchun simmetrik tashkil etuvchilarga ajratish usulidan foydalanamiz. Bunda xar qanday nosimmetrik tizim-ni uchta simmetrik tashkil etuvchidan iborat qilib ajratish mumkin :
1).To`g`ri ketma-ketlikka ega bo`lgan simmetrik tashkil etuvchi:
U<sub>t</sub>=
bu yerda: - operator
2.Teskari ketma-ketlikka ega bo`lgan simmetrik tashkil etuvchi:
U_tes=
3. Nolь ketma-ketlik tashkil etuvchi
)
Nosimmetriya o`lchovi sifatida kuchlanish nosimmetriyasi koeffitsiyenti K_nSD,u va kuchlanish muvozanatsizligi koeffitsiyenti K_0.u. ishlatiladi:

K_o,u=
K_nSD.u  2% ga yo`l qo`yiladi
Nosimmetrik tizimda teskari ketma-ketlik tashkil etuvchisi xosil qiladigan tok I_tes to`g`ri ketma-ketlik toki I_t ga qo`shilib, ETS elementlarida o`ta yuklanishi xosil qilishi mumkin. Shuning uchun U_tes2% yo`l qo`yiladi. Amaliy maqsadlarga ba’zan nosimmetriya koeffitsiyenti topiladi :

bu yerda:
S_BYu - 1 fazali EI lar yuklamasi;
S_K - podstantsiya shinasidagi qisqa tutashuv quvvati.
Quvvatlar orqali nosimmetriya koeffitsiyenti-ning yo`l qo`yiladigan qiymati:   5%
Nosimmetriyani kamaytirish yo`llari quyidagi-lar :
1. Imkon bo`lsa, katta quvvatli bir fazali EI larni aloxida liniyalar bilan manbaga ulash. Manba sifatida BPP yoki rayon podstantsiyasi bo`lishi mumkin.
2. Bir fazali EI larni fazalarga teng taqsimlash.
3. Maxsus simmetriyalovchi qurilmalar o`rnatish.

26.2 – rasm. Bir fazali yuklamani simmetriyalash sxemasi (Shteynments sxemasi).

Agar katta quvvatli bir fazali EI lar nosimmetriya xosil qilsa, ular uchun maxsus simmetriyalovchi qurilmalar ishlatiladi (24.1-raSD). Qurilmalardagi kondensator va reaktorlarni tanlash shartlari :

Q_c = Q_L =
bu yerda R₀ - 1 fazali yuklamalarning aktiv quvvati.