Endokrin tizimi patofiziologiyasi

Paratireoid bezlarining giperfunksiyasi.
Giperparatireozda paratiroid 
gormoni sekresiyasining ortishi tufayli suyakning parchalanishini (resorbsiyasini) 
amalga oshiruvchi osteoklastlarning hosil bo‘lishi va faolligi kuchayadi, suyak 
to‘qimalarining xosil bo‘lishida qatnashadigan osteoblastlarning hosil bo‘lishi 
kamayadi. Shu bilan birga, ichakda kalsiyning so‘rilishi kuchayadi, nefron 
tubulalarida fosfatlarning reabsorbsiyasi pasayadi, suyak to‘qimalarida eruvchan 
kalsiy tuzlari va buyraklar, shu jumladan turli organlarda erimaydigan kalsiy fosfat 
miqdori ortadi. 
Giperparatireoz eksperimental hayvonlarga paratiroid bezlari yoki 
tozalangan paratiroid gormoni ekstrakti kiritish bilan xosil qilinadi. Gormonning 
yuqori dozalari ta’sirida qondagi kalsiy miqdori 5 mmol/l ga etadi, ya’ni u 
me’yordan 2 baravar yuqori bo‘ladi; noorganik fosforning konsentratsiyasi 
pasayadi; fosforning siydik bilan ajralishi ko‘payishi kuzatiladi. Paratiroid gormoni 
kalsiy ionlarining naychali reabsorbsiyasini biroz faollashtirsada, ularning siydik 
bilan chiqarilishi giperkalsemiya natijasida sezilarli kuchayadi. Tananing 
suvsizlanishi, qusish, isitma, o‘tkir buyrak yetishmovchiligi paydo bo‘ladi, natijada 
hayvonlar nobud bo‘ladi.
Eksperimental surunkali giperparatireoz paratiroid gormoni bilan o‘tkir 
intoksikatsiyadan farq qiladi. Bunday holda suyak to‘qimalarining tobora 
yo‘qotilishi (osteoporoz), buyrak, o‘pka, yurak va boshqa ichki organlarda kalsiy 
tuzlari ularning to‘liq kalsifikatsiyasiga qadar cho‘kishi kuzatiladi. Qon tomirlari 
devorlari qattiq va mo‘rt bo‘lib qoladi, qon bosimi ko‘tariladi. Hayvonlar, qoidaga 
muofiq, buyrak shikastlanishidan o‘ladi. 
Odamlarda giperparatireozning paydo bo‘lishi paratiroid bezlarining 
adenomasi yoki giperplaziyasi bilan bog‘liq. Bunday holda rivojlanadigan umumiy 
osteodistrofiya mushak, suyak va bo‘g‘imlarda og‘riq, suyaklarning yumshashi va 
skeletning keskin deformatsiyasi bilan tavsiflanadi. Suyak to‘qimasidan mineral 
tarkibiy qismlar yuviladi va mushaklar va ichki organlarga cho‘kadi (bu hodisa 
majoziy ma’noda skeletning yumshoq to‘qimalarga harakatlanishi deb ataladi). 

---

Nefrokalsinoz, nefron kanalchalari torayishi va toshlarning to‘planishi 
(nefrolitiyaz) va natijada og‘ir buyrak yetishmovchiligi rivojlanadi. Katta tomirlar 
devorlariga kalsiy tuzlarining cho‘kishi tufayli gemodinamika va to‘qimalar qon 
bilan ta’minlanishi buziladi.