"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

1.
 
Kompyuter viruslari, ularning klassifikatsiyasi va ular bilan kurashish 
mexanizmlari 
Kompyuter viruslari va ularning klassifikatsiyasi; 

---

108 
Zararkunanda dasturlar va avvalo, viruslar kompyuter tizimsi uchun jiddiy 
xavf xisoblanadi. Bu xavfni nazar pisand kilmaslik foydalanuvchilar axborotsi uchun 
jiddiy okibatlarga sabab bulishi mumkin. Viruslarning xavfini xaddan tashkari oshirib 
yuborish xam kompyuter tizimlarining barcha imkoniyatlaridan foydalanishga salbiy 
ta’sir kursatadi. Viruslar ta’siri mexanizmini, ular bilan kurashish metodlarini bilish 
viruslarga karshi samarali kurashishni tashkil etishga, ular ta’siri natijasida 
zararlanish extimolini va yukotishlarni minimumga keltirishga imkon beradi. 
«Kompyuter virusi» atamasi 80-yillarning urtalarida kiritilgan. Biologik 
viruslarga tegishli ulchamlarining kichikligi, uz-uzidan kupayib va obyektlarga 
singib(ularni zaxarlab) tez tarqalish qobiliyati, tizimga salbiy tasiri kabi alomatlar 
zararkunanda programmalarga xam taalluqlidir. Kompyuter viruslari bilan ish 
kurilganda «virus» atamasi bilan bir qatorda «zaxarlanish», «yashash muxiti», 
«profilaktika», kabi tibbiyot atamalaridan xam foydalaniladi. «Kompyuter viruslari» 
-kompyuter tizimlarida tarqalish va uz-uzidan qaytadan tiklanish (replikaqiya) 
xususiyatlariga ega bulgan bajariluvchi yoki sharxlanuvchi kichik programmalardir. 
Viruslar kompyuter tizimlarida saqlanuvchi programma taminotini uzgartirishi yoki 
yuqotishi mumkin.
Xozirda dunyoda faqat ruyxatga olingan 65 mingdan ortiq kompyuter 
viruslari mavjud. Zamonaviy zarakunanda programmalarining aksariyati uz-uzidan 
kupayish qobiliyatiga ega bulganliklari sababli ularni xam kompyuter viruslariga 
taalluqli deb xisoblaydilar. Barcha kompyuter viruslari quyidagi alomatlari buyicha 
klassifikatsiyalanishi mumkin:
yashash muxiti buyicha;
yashash muxitining zaxarlanishi buyicha;
zararkunandalik tasirning xavfi darajasi buyicha;
ishlash algoritmi buyicha.
Yashash muxiti buyicha kompyuter viruslari quyidagilarga bulinadi: tarmoq 
viruslari; fayl viruslari; yuklama viruslar; kombinatsiyalangan viruslar.
Tarmoq 
viruslarning 
yashash 
muxiti 
kompyuter 
tarmoqlarining 
elementlaridir. Fayl viruslar bajariluvchi fayllarda joylashadi. Fayl viruslar ichida 
makroviruslar 
aloxida 
urin 
tutadi. 
Makroviruslar-makrotillarda 
yozilgan 
zararkunanda prgrammalar, elektron jadvallar va x. Yuklama viruslar tashqi xotira 
qurilmalarining 
yuklama 
sektorlarida 
(boot-sektorlarda) 
buladi. 
Kombinatsiyalangan viruslar bir necha yashash muxitida joylashgan buladi. Misol 
tariqasida yuklama fayl viruslarni kursatish mumkin.
Yashash muxitining zaxarlanishi usuli buyicha kompyuter viruslari 
quyidagilarga bulinadi:
•
rezident;

---

109 
•
rezident bulmagan;