"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

Ma’lumotlarni modifikatsiyalash deganda ruxsat berilmagan natijani uosil 
silish matssadida sonuniy axborot sismini uzgartirish, yoki axborot kelishi ketma-
ketligini uzgartirish tushuniladi. 
Xizmat kursatishdagi xalallar alotsa yoki ularni boshsaruvchi vositalarning 
normal ishlashiga tussinlik siladi. Bunday buzilishlarda muayyan matssad kuzlanadi: 
masalan, obyekt ma’lum adresatga yunaltirilgan barcha axborotlarni tuxtatib solishi 
mumkin. Yana bir misol, tarmotsni atayin axborotlar otsimi bilan ortitscha yuklash 
orsali yoki tarmotsni ishdan chitsarish yuli bilan barcha tarmots ishini blokirovka 
silish. 
Ximoyaning aktiv buzilishlarini butunlay oldini olish juda murakkab, chunki 
bunga fakat barcha aloka vositalarini uzluksiz fizik ximoyalash orkali erishish 
mumkin. Shu sababli ximoyaning aktiv buzilishlarida asosiy maksad ularni operativ 
tarzda aniklash va tezdan tizimning ishga layokatliligini tiklash bulishi shart. 
Buzilishlarning uz vaktida aniklanishi buzgunchini tuxtatish vazifasini xam utaydi, va 
bu vazifani buzilishlardan ogoxlantirish tizimining kismi deb kurish mumkin. 
Ximoya mexanizmlari 
Amaliyotda ishlatiladigan ximoya mexanizmlarining aksariyati kriptografiya 
usullariga asoslangan. Shifrlash yoki shifrlashga yaqin axborotni uzgartirishlar 
malumotlarni ximoyalash usullari xisoblanadi. 
Ximoya xizmati 
Amaliyotda qullaniladigan ximoya vazifalari tuplamlaridan biriga quyidagilar 
kiradi: konfidensiallik, autentifikatsiyalash, yaxlitlik, yolgonning mumkin emasligi, 
foydalanuvchanlik, foydalanuvchanlikni boshqarish. 
Konfidensiallik. Konfidensiallik malumotlar oqimini passiv xujumlardan 
ximoya kilishga xizmat kiladi. Axborotlar mazmunining muximliligiga karab 
ximoyaning bir necha satxlari urnatilishi mumkin. Keng manodagi himoya xizmati 
ixtiyoriy ikkita foydalanuvchi urtasida uzatiluvchi barcha malumotlarni malum vakt 
mobaynida ximoyasini taminlashi lozim. Masalan, agar ikki tizim urtasida virtual 
aloka urnatilgan bulsa bunday keng manodagi ximoya foydalanuvchilar malumotlari 
uzatilgandagi xar kanday yukolishlarga tusits bula oladi. Tor manodagi ximoya 
xizmati aloxida axborotni yoki xatto axborotning aloxida kismini ximoyasini taminlay 
oladi. Ammo bunday choralarning samarasi keng manodagi himoya xizmatiga 

---

104 
nisbatan kam, ularni amalga oshirish esa bazida murakkab va qimmat bulishi 
mumkin. 
Konfidensiallikning yana bir jixati malumotlar okimini uning analitik tadkik 
kilinishidan ximoyalashdir. Analiik tadkik deganda aloka tizimidagi axborotlar 
tavsifiga taallukli axborot manbaini, adresatni, axborotlar uzatiladigan chastotani, 
axborotlar ulchamini va x. buzgunchi tomonidan bilishga urinish tushuniladi.