"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Kompyuter viruslari kanday alomatlari buyicha klassifikatsiyalanadi? 
2.
Fayl virusi va uning ta’siri algoritmini tushuntiring. 
3.
Makrovirus va yuklama viruslar ta’siri algoritmi kanday? 
4.
Viruslarni aniklash metodlari. 
5.
Viruslar ta’siri okibatlarini yukotish metodlari. 
6.
Kompyuter tizimlarining viruslar bilan zaxarlanishining oldini oluvchi 
profilaktik choralar ketma-ketligini sanab uting. 
7.
9-MAVZU. BANK FAOLIYATIDA AXBOROT KOMPLEKSI VA 
 TEXNOLOGIYALARI 
 
REJA: 
1.Bank faoliyatini axborotlashtirish tamoyillari.
2.Bank elektron tizimiga qo’yiladigan talablar.
3.Axborot texnologiyalarining hayotiylik sikli. 
4.Bank elektron tizimining axborot ta’minoti. 
5.Bank elektron tizimlarining texnik ta’minoti. 
 
Tayanch so’z va iboralar: bank elektron tizimi, axborot modeli, bankning 
axborot tizimi, transaktsiya, “Mijoz-server”, “fayl-server”. 
 
1.Bank faoliyatini axborotlashtirish tamoyillari. 
Bugo`ngi kunda banklarning asosiy muammolaridan biri bu - bank 
elektron tizimiga yo’naltiriladigan investitsiyalarni boshqarishdir. Chunki ban 
elektron tizmida bank industriyasi o’zgarishlari va bank faorliyati haqida zamonaviy 
tasavvur to’liq aksetishi lozim. Biznesning strategik yo’nalilaridagi muvaffaqiyat 
to’lig’icha yangi tizimlar realizatsiyasiga bog’liq. Bu muammoni echa olgan 
raqobatlashayotgan banklar 2000 yilda etakchilik orasida bo’ladi. Bankning 
muvaffaqiyatli ishlashi axborotlashtirishga jiddiy munosabatsiz iloji yo’q. 
Avtomatlashtirilgan tizimlar bankni muvaffaqiyatga olib keluvchi bank faoliyatini 
rivojlantirish yo’llari izlanishni qo’llab-quvvatlashi lozim. Lekin ko’pincha bu 
tizimlar mehnatning “qo’l texnologiyasi”ni to’liq takrorlaydi (bunday vaziyatni 
anglatuvchi maxsus inglizcha atama “electronic concretc” ham paydo bo’ldi). Ayni 
vaqtda zamonaviy bank texnologiyalaridan foydalanish bankka mijozlar bilan 

---

114 
ishlash, bozor tadqiqoti, moliyaviy boshqaruv kabi asosiy sohalarda yordam berishi, 
hisbo va hisobot bo’yicha bank ichki operatsiyalarini mutlaqo ishonchli qilishi, 
yanada foydali xizmatlar joriy etishi mumkin. 
Qator etakchi banklar amaliyoti ko’rsatadiki, avtomatizatsiya stixiyali 
harakterga ega bo’lib, ayrim tasodifiy funktsiyalar majmui avtomatlashtirilgan bo’lib 
chiqadi. Axborotlashtirishni o’tkazish strategiyasiga ega bo’lish muhim: nimani 
avtomatlashtirish va qanday vositalar bilan, buni yaqqol tasavvur etish lozim. Xato 
tanlov qimmatga tushadi. Nafaqat texnika va dasturiy ta’minot harid etish uchun
pul bekorga sarflanadi, balki ularni o’zlashtirish uchun sarflangan inson resurslari 
ham behuda ketadi. Optimal bo’lmagan tanlov bankni yangi xizmatlar bilan bozorga 
chiqishni qiyinlashtiradi yoki bank ishining har bir yangi yo’nalishi uchun tizimni 
qayta ishlashga majbur qiladi. 
Bankda axborotlashtirish to’g’ri olib borilayotganligini baholashga imkon 
beruvchi tamoyillar mavjud. 
Muvofiqlik tamoyili.Bu tamoyilga rioya etish axborotlashtirishni
shunday tarzda bajaralishini ta’minlaydiki, tizimni qisman bilish qolganlarini 
oldindan aytib berishga imkon beradi, ya’ni butun tizim bir asosga qurilishi zarur. 
Moslik va ortogonallik tamoyili tizimga qo’yilgan talablarga mos 
funktsiyalargina o`nga kiritilishini talab qiladi.Kiritilgan funktsiyalar mustaqil 
bo’lishi lozim. 
Tejamkorlik va to’liqlik tamoyil tizimda funktsiyalar ikkilantirilishi mumkin 
emas, lekin texnologik va iqtisodiy cheklanishlarni hisobga olgan holda kiritilgan 
funktsiyalar foydalanuvchining istak va extiyolariga to’liq javob berishi lozimligini 
anglatadi. 
Ochiq 
oshkoralik tamoyili. Dasturiy majmualar ishlab chiqish 
va ekspluatatsiyasi jahon tajribasi shuni ko’rsatadiki, tizimlarni yaratishda
qator kelishuvlarga erishish lozim.Bunday kelishuvlar ishlab chiqilgan va ular 
bajarilayotgan tizimlarni ochiq oshkora deb atash qabul qilingan. Oshkora (ochiq) 
tizimlar standartiga rioya qilish tizimlar eksplulatatsiyasi va modernizatsiyasiga 
harajatlarni qisqartirishga, ishlanmalar sifatini oshirishga imkon beradi.Bu 
kelishuvlar quyidagilarni nazarda tutadi: