"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

CRM-tizimlarni tanlash mezonlari
Axborot tizimlari va dasturiy mahsulotlar bozorida CRM-tizimlar bo‘yicha 
ko‘plab takliflar mavjud. Bu tizimlar echilayotgan masalalar to‘plami, 
qo‘llanilayotgan qurilmalari, ishlash texnologiyasi bo‘yicha etarlicha turi-tuman. 
CRM-tizimlarni tanlashda ko‘plab omillarni e’tiborga olish lozim bo‘ladi. 
Tizimni ishlash sifati bilan bog‘liq maqsadlar uchun quyidagilarni e’tiborga 
olish maqsadga muvofiq hisoblanadi: 
-
biznes talablariga mos kelishi. CRM-tizimlarni joriy etish qarorini qabul 
qilishdan avval aniq tashkilot sharoitlarida bu tizim qanday masalalarni echa olishini 
qat’iy aniqlab olish kerak; 
-
foydalanishning soddaligi. Foydalanuvchi interfeysi yuqori darajada oddiy 

---

145 
va ishlash uchun qulay bo‘lishi kerak. Agarda CRM-tizimlar mijoz bilan o‘zaro 
hamkorlik jarayonlarini murakkablashtirib va xodimni ishlashi uchun talab 
qilinadigan harakatlar sonini oshirib yuborsa, u holda bu tizimning barcha 
imkoniyatlari faol ishlatilmay qoladi. Bu bu esa sifat tizimining asosiy elementi 
bo‘lgan - ma’lumotlarni ro‘yxatga olish amalga oshmay qolishiga olib keladi; 
-
analitik vositalarni mavjudligi. Tahlil va mijozar hulqini yuzaga chiqarishni 
olib borish uchun uning talablari va kutishlari bo‘yicha CRM-tizimlar har bir aniq 
mijozga yo‘naltirilgan tahlilini olib borishga imkon berishi kerak; 
-
jarayonlarga sozlanish imkoniyati. CRM-tizimlar jarayonni bajarilish 
yo‘liga bog‘liq holda sozlashni egiluvchan o‘zgartirishga imkon berishi kerak. 
Bunday imkoniyat jarayonni yanada to‘liq aniqlash va avtomatlashtirishga imkon 
beradi; 
-
masshtablanuvchanligi. Bu mezon yirik kompaniyalar uchun o‘ta muhim 
hisoblanadi. CRM-tizimlarda qo‘llanilayotgan echim masshtablanuvchan bo‘lishi va 
katta sondagi foydalanuvchilar uchun qo‘o‘lash mumkin bo‘lishi zarur; 
-
aniq tarmoq sharoitlariga sozlanish imkoniyati. Har bir tarmoq va faoliyat 
sohasining mijozlar bilan ishlashda o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘ladi. Bunday 
xususiyatlar CRM-tizimlarda e’tiborga olingan bo‘lishi kerak; 
-
foydalanuvchiga sozlanish imkoniyati. Tashkilotni o‘zida bo‘lgani kabi, uni 
o‘rab turuvchi muhit ham vaqt bo‘ylab (dinamik) o‘zgarib turishi mumkin. Bu CRM-
tizimlari foydalanuvchilariga ish sharitini o‘zgartirish zaruriyatiga olib keladi. 
Samarali ishlash uchun tizimda biznes masalalar o‘zgarishiga mos holda 
foydalanuvchi funksiyalarini oddiy va tez o‘zgartirish imkniyati e’tiborga olingan 
bo‘lishi lozim; 
-
boshqa axborot tizimlari bilan qo‘shiluvchanligi (igtegratsiya). Tashkilotda 
boshqa avtomatlashtirilgan va jarayonlarni boshqarish tizimlari mavjud bo‘lishi 
mumkin. SHuning uchun, CRM-tizimlar va boshqa avtomatlashtirilgan tizimlari 
o‘rtasida axborotlar almashish hamda integratsiya imkoniyatlari tanlovning muhim 
mezonlari hisoblanadi; 
-
egalik qilish bahosi. CRM-tizimlarga egalik qilish bahosi bir nechta 
tarkibdan tashkil topadi: litsenziya narhi, texnik va dasturiy ta’minot integratsiyasi, 
texnik xizmat ko‘rsatish joriy xarajatlari va axborot tizimlari-aktivlarinini boshqarish 
bo‘yicha ma’muriy xarajatlar; 
-
tezkor texnik quvvatlash. CRM-tizimlarni samarali ishlashi uchun tizim 
etkazib beruvchining foydalanuvchi so‘rovlari va yuzaga keladigan muammolarni 
echishga e’tibor qaratishi muhim omillardan biri hisoblanadi.