Mavzu. Zamonaviy Jahon iqtisodiy Munosabatlari tizimida mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi

mavzu. Zamonaviy Jahon iqtisodiy Munosabatlari tizimida mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi


1. Raqobatbardoshlikni shakllantirish va rivojlantirishning M. Porter modeli (milliy romb)
2. Raqobatbardoshlikning to’rt omili.
3. Global raqobatbardoshlikka yondashuvning 10 ta "oltin qoidasi”


Tayanch iboralar: milliy romb, M. Porter, milliy iqtisodiyot, global raqobatbardoshlik


1. Raqobatbardoshlikni shakllantirish va rivojlantirishning M. Porter modeli (milliy romb)
Mamlakatning jahon miqyosida raqobatbardoshligi uning alohida korxonalari, tarmoqlari va mintaqalari raqobatbardoshligidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Mamlakat raqobatbardosh bo'lishi uchun ushbu tizimning barcha darajalarining o'zaro harakati zarur. Mamlakatning raqobatbardoshligi uning boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy musobaqada raqobatlashishiga imkon beradigan qobiliyatlari va xususiyatlariga bog’liq.
Milliy iqtisodiyotning raqobatdoshliligi – halol raqobat sharoitida jahon bozori talablarini qondiruvchi, iqtisodiy o'sish va turmush sifatini oshirishni ta'minlaydigan tovarlarni ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish hamda o'rta va uzoq muddatga iqtisodiy o'sishning yuqori sur'atlarini ta'minlab turish qobiliyatidir.
Iqtisodiy adabiyotlarda milliy raqobatbardoshlik quyidagicha ko’rib chiqiladi:

1. 
   mamlakatning jahon bozoridagi ulushini doimiy ravishda oshirish qobiliyati sifatida;
   
2. 
   mamlakat eksportining qiyosiy rentabelligi (jahon bozoriga yetkazib beriladigan mahsulotlarni ishlab chiqarish, sotish xarajatlari va bozor narxi o'rtasidagi farq): tovarlarni yetkazib berishning rentabelligi qanchalik yuqori bo'lsa, raqobatbardoshlik shunchalik yuqori bo’ladi;
   
3. 
   resurslardan foydalanish samaradorligi, mehnat yoki kapital birligidan daromad qiymatida ifodalanadi;
   
4. 
   real milliy daromadni saqlagan va oshirgan holda milliy korxonalarning xorijiy iste'molchilarning talablariga javob beradigan tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish qobiliyati sifatida;
   

Mamlakatning raqobatbardoshligi ko'pincha ishlab chiqarish samaradorligi darajasini, mamlakat ichkarisida ham, tashqarisida ham tovarlarni sotish darajasini aks ettiruvchi nisbiy ko'rsatkich sifatida tavsiflanadi.
Milliy iqtisodiyotning raqobatdoshligi masalasi doimo iqtisodchi olimlarning diqqat markazida bo'lib kelgan. Ushbu masaladagi zamonaviy nazariyalarning ko'piga asos bo'lgan fikrlar M.Porterning izlanishlarida yoritilgan.
M. Porter mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligi muammosini bir-biri bilan o’zaro bog'liq bo’lgan, klasterlar deb atagan tarmoqlar guruhlarini tadqiq etish nuqtai nazaridan o'rganib chiqdi¹.
M. Porter mamlakat iqtisodiyotining raqobatdoshligi uning resurslar bilan yaxshi taminlangangagina bog'liq emasligini, raqobat ustunligini shakllantirish, ta'minlab turish mumkinligini ko'rsatib berdi va unga mamlakat firmalarining raqobatdoshligini ta'minlash orqali erishiladi, degan fikrni ilgari surdi. Raqobatdoshlikni shakllantirish va rivojlantirishning M.Porter kontsepsiyasiga ko'ra, mamlakatning raqobat jihatdan ustunliklari "milliy romb"ni tashkil etuvchi to'rtta unsurdan iborat.
Porterning raqobat rombi deb ataladigan taniqli metodik yondashuvining mohiyati, iqtisodiyotning raqobatbardoshligini belgilaydigan to'rtta asosiy omil tizimini ajratib ko'rsatish va bu tizimlarning raqobatbardoshlikka o'zaro ta'sirini o’rganishdan iborat (3.1-rasm).