Ekologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

 
O‘SIMLIKLARNING YORUG‘LIKKA MUNOSABATIGA KARAB 
 
GRUPPALARGA BO‘LINISHI 
Vizner o‘simliklarning yorug‘likka munosabatini hisobga olgan 
xolda ularni uchta ekologik gruppaga ajratgan. 
Yorug‘sevar o‘simliklar 
(geliofitlar
). Bu gruppaga mansub 
o‘simliklar asosan ochix joylarda yashaydi. Ularning yorug‘lik bilan 
ta’minlanishi deyarli 100% ni tashkil etadi. Yorug‘sevar o‘simliklar 
gruppasiga janubdagi cho‘llarda tarqalgan o‘simlik turlari kiradi, bu 
zonada asosiy maydonlar bo‘sh va o‘simliklar juda siyrak joylashgan 
bo‘ladi. Geliofitlarga, shuningdek: tundra va baland tog‘larda 
o‘sadigan o‘simlik turlari, toshloq va boshqa ruderal joylarda 
o‘sadigan, yo‘l yoqalarida tarkalgan bir yillik va ko‘p yillik 
o‘simliklar, ochiq yerlarda o‘stiriladigan ko‘plab madaniy ekinlar, 
organlari suv yuzasida bo‘ladigan ko‘plab gidrofitlar ham kiradi. 
O‘rmon zonasidagi birinchi yarus o‘simliklari asosan daraxtlardan, 
ya’ni geliofitlardan tashkil topgan bo‘ladi. Bu gruppaga o‘simlik 
qoplami bir-biriga kirishib ketmaydigan, ochiq yerlarda o‘sadigan 
o‘simliklarning, masalan, okqaldirmoq singari ayrim turlari ham 
kiradi. Lekin geliofitlar gruppasiga kiradigan ayrim o‘simliklar bir 
oz soyalangan joylarda o‘sishga ham moslashgan bo‘ladi. Shuning 
uchun ular orasida soyada o‘sa olmaydigan fakultativ gelifitlarni va 
soyada o‘sa oladigan obligat geliofitlarni farqlash mumkin. 
Soyaga chidamli o‘simliklar.
Bu gruppaga kunduzgi to‘liq 
yorug‘da o‘sa oladigan, lekin bir oz soya joyda yanada 
yaxshi o‘sadigan o‘simlik turlari kiradi. Binobarin, ularda 
L
m a x
hamisha 100% ga teng bo‘lib, ba’zi tur xillarida bu 

---

miqdor har xil darajada bo‘ladi. Turning soyada o‘sishga 
«moslashish» chegarasi ko‘p sabablarga bog‘liq bo‘ladi. Chunonchi, 
u 
gullaydigan 
o‘simliklarda 
gullamaydiganlarga 
kara- 
ganda yuqori bo‘ladi, madaniy O‘SIMLIKLAR ular ustirilayotgan 
joyda konkurentlari ham bo‘lishi tufayli soyaga bemalol bardosh 
bera 
oladi 
va 
hokazo. 
Bu 
gruppaga 
o‘rmon zonasidagi 
o‘simliklarning 
ko‘pchilik 
turlari 
kiradi. 
Tropik 
mamlakatlardan 
kelib 
chivdan 
ko‘pchilik 
xona 
o‘simliklari 
(gullari) ham soyaga chidamli bo‘ladi. Quyida har xil o‘simliklar 
uchun 
L
min
va 
L
max
darajasi 
qanday 
bo‘lishi 
to‘g‘ri- 
sida misollar keltirilgan: 
L
ma
x (%) L
ml3
(% 
Stipapennata 100 70
Stipa capillata 100 42 
Sedum acre 100 48 
Salvia pretense 100 30 
Geranium praLns 100 17 
Dactylis glomerata 100 2,5