3-§ Mashinasozlik texnologiyasi asoslari Ishlab chiqarish jarayoni xom ashyodan yoki chala mahsulotdan tayyor mahsulot olish uchun bajariladigan barcha jarayonlar (ishlar) yigʻindisidan iborat.
Ishlab chiqarish jarayoniga faqatgina asosiy jarayonlar: mashina detallariga mexanik ishlov berish ularni yigʻish kirmasdan, balki yordamchi turdagi jarayonlar: detallarni tashish, nazorat qilish, kesuvchi asboblar va moslamalarni tayyorlash kabi jarayonlar ham kiradi.
Texnologik jarayon material yoki xomashyodan tayyor mahsulot olish maqsadida ularning shaklini, oʻlchamlarini va xususiyatlarini belgilangan texnik talablar asosida ketma-ket oʻzgartirishdan iborat.
Mexanik ishlov berish texnologik jarayoni ishlab chiqarish jarayonining bir qismidir. Ishlab chiqarish jarayoni quyidagi davrlardan iborat boʻladi:
1) xomashyo tayyorlash – quyish, bolgʻalash, shtamplash yoki prokatdan tayyorlanadigan materiallarga birlamchi ishlov berish;
2) mashina detallarini yakuniy shakl va oʻlchamlarga keltirish uchun metall kesish dastgohlarida ishlov berish;
3) yigʻma birikmalar, agregatlar yoki mexanizmlarni hosil qilish;
4) mashina yoki mahsulotni yakuniy yigʻish;
5) mashina yoki mahsulotni sozlash va sinash;
6) mashina yoki mahsulotni boʻyash va ularni konservatsiya qilish.
Ishlab chiqarishda bajariladigan texnologik jarayonlarning barcha amallarida texnik nazorat oʻtkaziladi. Texnik nazorat oʻtkazishdan maqsad mahsulotni talab qilingan texnik shartlarga javob bera olishini tekshirishdan iborat.
Mexanik ishlov berish texnologik jarayoni kam material va mehnat resurslarini sarflagan holda talab etilgan texnik shartlar asosida tayyor mahsulot yaratishga qaratilgan boʻlishi kerak.
Texnologik jarayonlar GOST 1.109-73 asosida loyihali, ishchi, donaviy, namunaviy, standart, vaqtli, taraqqiy xarakterdagi (kelgusida qoʻllaniluvchi), marshrutli, amal uchun va marshrutli-amalli boʻlishi mumkin.
Texnologik jarayon tarkibi. Texnologik jarayonini maqsadga muvofiq ravishda amalga oshirish uchun tayyorlanayotgan Detalning qaysi yuzalariga va qanday ketma-ketlikda ishlov berishni ifodalovchi reja tuziladi. Ushbu rejada detal yuzlariga ishlov berish usullari keltiriladi.
Shu maqsadlarda mexanik ishlov berish texnologik jarayoni alohida qismlarga boʼlinadi, bu qismlarning yigʼindisi uning tarkibini tashkil etadi. Texnologik jarayon quyidagi tarkibiy qismlarga boʼlinadi: texnologik amal; xolat; oʼtish; yurish; xarakatlar yigʼindisi.
Texnologik amal texnologik jarayonning bir qismi boʼlib, bir ish oʼrnida (bir yoki bir necha ishchi tomonidan) ketma-ket bajariladigan ishlar yigʼindisidan iborat.
Oʼrnatish amalning bir qismi boʼlib Detalning (dastgoh turiga qarab bir necha Detalning) bir marta mahkamlaganda bajariladigan ishlar yigʼindisidan iborat. Dastgohga oʼrnatilgan yoki mahkamlangan xomashyo uning ishchi organalariga nisbatan stolini aylanishi yoki siljishi natijasida yangi xolatni egallash mumkin.
Xolat Detalning bir marta mahkamlagan holatida dastgohning ishchi organlariga nisbatan egallagan holati. Holatni oʼzgarishi dastgoh stolining aylanishi yoki siljishi natijasida boʼladi. Masaslan: koʼp shpindelli koʼp xolatli dastgohlarda.
Аmal texnologik va yordamchi oʼtishlarga boʼlinadi. Texnologik oʼtish texnologik amalni tugallangan qismi boʼlib Detalning ishlov berilayotgan yuzasini, kesuvchi asbobning va kesish maʼromlarining doimiyligi bilan xarakterlanadi.
Yordamchi oʼtish texnologik amalning tugallangan qismi boʼlib ishchining va (yoki) dastgohning xarakatlari yigʼindisidan iborat. Yordamchi oʼtish natijasida Detalningng shakli, oʼlchamlari va xususiyatlari oʼzgarmaydi.
Oʼtish oʼz navbatida ishchi va yordamchi yurishlardan iborat boʼladi. Ishchi yurish texnologik oʼtishning tugallangan qismi boʼlib kesuvchi asbobni, ishlov berilayotgan yuzani doimiy saqlagan holda detaldan maʼlum qatlamni kesib olish bilan bogʼliq boʼladi
Yordamchi yurish texnologik oʼtishning tugallangan qismi boʼlib kesuvchi asbobni ishlov berilayotgan detalga nisbatan metalni kesib olmagan holda bir marta siljishidan iborat. Bu oʼtish kesish jarayonini takroran amalga oshirish uchun kesuvchi asbobni kerakli holga qaytarish uchun zarur boʼladi.
Mashinasozlikda ishlab chiqarish turlari. Ishlab chiqarishni tashkil qilish shakllari.
Ishlab chiqarish dasturiga, mahsulotni turiga va ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirish texnik-iqtisodiy shart-sharoitlariga qarab mashinasozlikda uch xil ishlab chiqarish turi mavjud: donali (yakka hollab); seriyali va yalpi. Har bir ishlab chiqarish turining texnologik jarayonlari va ishlab chiqarishni tashkil qilishining shakllari oʼziga xos xususiyatlariga ega.
Yuqoridagi tushunchalarni yanada yaqqol ifodalash maqsadida ishlab chiqarish dasturi bilan tanishib chiqamiz.
Mashinasozlik korxonasining ishlab chiqarish dasturi tayyorlangan mahsulotning turi, har-bir turdagi mahsulotning bir yilda tayyorlanadigan miqdori, ehtiyot qismlarning turlari va miqdorlaridan iborat boʼladi.
Korxonaning umumiy ishlab chiqarish dasturiga asosan har-bir Detalning bir yilda tayyorlash dasturi yaratiladi:
