Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

7.3. М олия, п у л -к р ед и т ти зи м и да и қ ти соди й
х а в ф си зл и к н и таъ м и н л аш дастак лари
Иқтисодиёт нормал амал қилиши учун молиявий маб- 
лағлар унинг соҳалари, тармоқлари, худудлари бўйича 
тақсимланади. Буларнинг барчаси ҳужжатлар айланма- 
си, ҳисоботлар ва иқтисодий ахборотларда қайд этилади 
ҳамда ўз ифодасини топади. Шу боисдан молия соҳасида- 
ги хавфсизликни таъминлаш учун, авваламбор, молия- 
вий ҳужжатларнинг умумўрнатилган ҳуқуқий-меъёрий 
талабларга мувофиклигини текшириш лозим бўлади. Ушбу 
умумий талаблар қуйидагилардан иборат:
- зарурий реквизитларни, яъни ҳужжатлар учун 
қонун, амалдаги тартиб-қоидаларга мувофиқ мажбурий 
маълумотлар бўлишини белгилаш;
- муҳр ва штампларнинг аниқ бўлиши;
- ҳужжатларда тузатиш, қўшимча ёзувлар, хатолар, 
унинг турли нусхалари мазмунининг ҳар хил бўлишига 
йўл қўймаслик; *
* С авинская Н..А. Устойчивость и экономическая бсзопасность 
банковской системн России.- СПБ., 1994. -С. 25-32; Экономическая 
беэопасность: производстно, финансь) — банки / / Под. Ред. 
Сенчагова В.К. - М.: ЗАО «Финстатинформ», 1998, - С.131-143; 
Экономическая безопасность хозяйственнмх систем. Учебник. - М.: 
Изд-во РАГС, 20(11, -С.: 319-324.
127
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

- мансабдар шахслар имзасининг мослиги ва бошкалар;
- барча ҳужжатлар синчиклаб ўрганилиши, таҳлил 
қилиниши, текширилиши лозим.
Бизнес бўйича ҳамкорлик қилувчи хўжалик субъект- 
лари, шериклар, мижозларни ўрганиш, улар тўғрисида 
қуйидаги абъектив маълумотларга эга бўлиш лозим:
- хўжалик субъектининг рўйхатдан ўтганлнги, солиқ 
ва бошца органларда рўйхатга олинганлиги тўғрисидаги 
маълумотларни текшириш;
- ташкилотнинг қайси уюшмага, холдинг компанияга 
кириши, шуъба компания, ширкатга эга ёки эга эмасли- 
ги, устав капитали, хўжалик фаолияти, реквизитлари, 
раҳбарлари, бошқарув тизими тўғрисидаги маълумотлар- 
га эга бўлиш, уларнинг тўғрилигини текшириш;
- ташкилот, мижознинг манзилини аниқлаш. агар 
ижарада турган бўлса, ижара ҳақиш
1
тўлаган ёки тўла- 
маганлиги тўғрисидаги маълумотларни олиш;
- муссасаларнинг мулкдорлар - арендаторлар билан 
ўзаро муносабатини ўрганиш;
- мижознинг обрў-эътибор, мол-мулки ҳолати, қарзи 
бор ёки йўқлиги тўғрисида маълумотлар тўплаш;
- мажбуриятларнинг таъминланганлиги тўғрисидаги 
маълумотларнинг ҳаққонийлигини текшириш, бухгалтер- 
лик маълумотларини солиқ инспекциясидаги маълумот- 
лар билан таққослаш;
- кафил бўлган ташкилоткинг кредитни тўлаш қоби- 
лияти, баш: кафолатининг ҳаққонийлиги тўғрисидаги маъ- 
лумотга эга бўлиш;
- қарз олувчи фойдаланиши мумкин бўлган ҳисоб ра- 
қамлари, турдош корхоналар ҳисоб рақамлари, мижозга 
яқин муносабатда бўлган корхона ва шахсларни ўрганиш;
- ташкилот муассасалари ва раҳбарларининг фаолия- 
ти, ўзаро муносабатларини аниқлаш. Уларнинг «кредит 
тарихини» ўрганиш,п. 1
0
10 Кочергина Т.Е. Экономическая Резопасность — Ростов-н/Д.: Феникс, 
2007 -С 260-273.
128
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ушбу маълумотларга эга бўлиш ҳамда хавфсизликни 
таъминлаш учун унинг ишончли тизимини ишлаб чиқиш 
ва жорий этиш лозим бўлади. Бунинг учун эса қуйидаги- 
лар кўзда тутилиши лозим:
- банк ва унинг ҳар бир бўлинма(филиал)сида хавф- 
сизликни таъминлашнинг ташкилий тузилмаларини ву- 
жудга келтириш;
- ахборотларни ўғирлаш, йўқ қилиш мақсадида уни 
олишнинг потенциал имкониятларини мунтаэам равишда 
ўрганиш ва баҳолаш;
- ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича ус- 
лубий, ташкилий-меъёрий ҳужжатларни ишлаб чиқиш 
ҳамда уларнинг талабларини бажармаганлик учун жавоб- 
гарликка тортиш чора-тадбирларини қабул қилиш;
- ахборотларни ҳимоя қилишнинг ташкилий-техник, 
дастурий чсра-тадбирлари, воситаларини махсус ташки- 
лотлар ёрдамида ишлаб чиқиб, жорий этиш;
- ахборотларни ҳимоялаш тизимини аттестация қилиш, 
унинг амал қилинишини мунтазам назорат килиш;
- ахборотлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича банк 
мутахассисларини тайёрлаш;
- ҳужжатлар, бланклар, муҳр, штампларни сақлаш- 
нинг ҳимоя чораларини кўриш, расмийлаштирилмаган 
шартнома лойиҳалари ва бошқа ҳужжатларнинг ўз вақ- 
тида қайтарилишини таъминлаш;
- молиявий ҳужжатлар бўйича ички ва ташқи ауди- 
торларлик текширувлари ўткаэиш;
- башс операциялари бўйича рискларни аниқлаш ва 
баҳолаш11.
Капиталнинг етарлилик кўрсаткичи ва ҳар бир қарз
о.лувчи учун рискни максимал микдорини аниқпаш муҳим 
ҳисобланади1
1
12. Аллҳида мижознинг рискини аниқлаш учун
11 Курс экономической теории. Учебник.- 4-е доп. Перераб Изд. -
Киров: «АСА*, 1999, -С 179-1Я6.
12 Балтроп К , Макнотоя Д Банки на развиваюшихся рмнках. Т.2. 
И нтерпретирование финаноовой отчётности. -М .: Ф инанси и 
статистика, 1994. -С.204.
129
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

банк томонидан хўжалик субъектларининг кредит коти- 
ровкаси тузилади. Шунингдек, банклар рискларни бошқа- 
ришлари керак бўлади.