|
С.
473-474.; Иқтисодий
билим асослари. Ўқус
қўлланиа.
—Т.: Акайепнуа, 2010. 229-234-бетлар.
2 Ўша манба.
117
www.ziyouz.com kutubxonasi
ўрин тутади. Банк тизимининг самарали ишлаши кўп жи-
ҳатдан ташқи ва ички омиллар, муҳит таъсирига адекват
жавоб беришга қаратилган бошқарув карорларини қабул
қилишга боғлиқдир. Банклар самарали фаолият юрити-
шининг муҳим шартлари, яъни кўзлаган манфаатлари
қуйидагиларда намоён бўлади:
- молиявий бозорда банк хизматлари рентабеллигинп
таъминлаш Вунинг учун мижоэлар ва фойдали инвести-
цион лойиҳалар учун рақрбат кураши олиб бориш;
- ликвидликни таъминлаш;
- мижозларнинг кўрсатилаётган хизмат кўлами, тар-
киби ва сифати бўйича эҳтиёжи ҳамда талабини макси-
мал тарзда қондириш. Бу унит- бизнес алоқаларшш мус-
таҳкамлаш манфаатига мос келади;
- банк омонатчилари ва кредиторларининг манфаат-
ларини ҳимоя қилиш. Бунда, албатта, мажбурий нпрма-
тивлар ва тартиб-қоидаларга қатъий риоя қилиниши ло-
зим бўлади;
- иқтисодий хавфсизлик талабларига риоя қилиш.
Молиявий муассасалар товар, фонд ва валюта бир-
жаларида корхоналарнинг молиявчй аҳволи, бпзор конъ-
юнктураси ҳамда маркетинг усуллари тўғрисидаги ахбо-
ротларни олиш учун ўзаро рақобатлашадилар.
Молиявий ресурсларни инвестицияларга йўналтириш,
умуман, инвестицион фаолликни рағбатлантириш учун
қуйидагиларни амалга ошириш лозим бўлади:
- инвесторлар фаолияти учун барқарор ҳукукий база
яратиш;
- ишлаб чиқаришни ривожлантириш, уни модерни-
зация қилнш ва янгилашга гагвестицияларни йўналтириш
бўйича солиқ имтиёзларини кенгайтириш;
- корхоналарнинг инвестицнон салоҳиятини асосий фонд-
ларни баҳолашнинг бозор усуллари ва жадалла штирилган
амортизациядан фойдаланиш асосида мустаҳкамлаш;
- иқгисодиётнинг реал секторидаги корхоналарни кредит-
лаш учун ички ва ташқи манбалар маблагларини жамлаш;
- лизингни ривожлантириш.
118
www.ziyouz.com kutubxonasi
- суғурталашни давлат томонидан қўллаб-қувватлаш1.
Молиявий муассасалар барқарорлиги асосий манфа-
атларнинг амалга оширилиши, иқтиспдий хавфсиэлик
шартларининг бажарилиши, уларнинг фаолиятига ташқи
аралашувлардан, ички ахборотларнинг рухсатсиз ёки
санкциясиз чиқиб кетишидан ҳимояланганлиги, иммуни-
тетининг манжудлиги билан белгиланади.
Молия тизими молиявий ресурслар оқими билан тав-
сифланади. Боэорлардаги товар ва хизматлар оқимлари пул
муомаласи воситасида содир бўлади ҳамда молиявий муно-
сабатларнинг субъектларини бир-бирлари билан боғлайди.
Молиявий оқимлар иқтисодий муносабатларнинг
ҳуқуқий-меъёрий базасига асосланган иқтисодий восита ва
молиявий дастаклар тизими орқали амал қилади. Молия-
вий муносабатлар шароитида қийматларнинг тақсимлани-
ши ва қайта тақсимланиши жараёнида турли молиявий
ресурс шакллари намоён булади. Бунда молия ресурслари
иш ҳақи, жамғариш, кредит, инвестициялар ва уларни
ҳисоб-китоб қилиш, кўчириш, пул ўткаэиш жараёнлари
шаклларида намоён бўлади. Молиявий ресурслардан фой-
даланиш пул фондлари, яъни бюджетлар, нобюджет фонд-
лар, банк операциялари орқали амалга оширилади.
Молиявий оқимлар хўжалик субъектлари жамғарма-
ларининг инвестицияларга айланиши жараёнини ифода-
лайди. Аммо капиталнинг оқувчанлиги ошкора, қонуний
ёки яширин, яъни ноқонуний шаклларда намоён бўлади.
Ушбу молиявий оқимлар ҳаракатида икки хил нохуш,
салбий ҳопатлар ҳам содир бўлиши мумкин. Бир томон-
дан, мамлакатда инвестиция ресурслари етишмаган бир
шароитда капитал қочиб, чет мамлакат иқтисодиётни ин-
вестициялаш манбаига айланиши мумкин. Бу эса мамла-
катнинг ички молиялаштириш, инвестициялаш имкони-
ягларини эаифлаштиради Иккинчи томондан, номаълум
манбалар ҳисобига капитал тўпланиб, иқтисодиётнинг *
3 Кочергина Т.Е Экономическая беаопасность. — Ростов-н/Д.: Феникс,
2007.-С 260-273.
119
www.ziyouz.com kutubxonasi
реал ва хуфёна секторларида муомалага тортилади, яъни
«ҳаром»
115
'ллар оқпанади, «отмивания грязньгх денег» деб
аталувчи жараён содир бўлади. Капитал «қочиши»нинг
сабаблари тижорат фойдаси олиш эмас, балки уни сақ-
лаш, ундан фойдаланишнинг ишончли шароитларга эга
бўлишига интилиши билан изоҳланади.
Боэор иқтисодиётига ўтиш шароитида каш^тал «қочи-
ши» унинг келиб чиқишининг ноқонугеш, яширин тавсиф-
га эгалиги, миллий пул бирлигига, банкларга ишончнинг
сустлиги билан изоҳланади.
Мамлакатдан капитал қочишининг, яъгш чиқиб кети-
ши усуллари г^йидагилардан иборат:
- ташқи савдо операцияларини амалга оширишда то-
вар ва хизматлар реал қийматини спхталаштириш йўли
билан чет элга маблағлар ўткаэилади Экспорт операция-
ларида шартнома нархлари амалдаги нархларга нисбатан
пасайтириб кўрсатилади. Импорт операцияларида эса юқори
нархлар белгиланади. Шундай йўл билан ҳисобга олинма-
ган валюта тунтуми чет эл банкларига, хорижий шерик-
ларнинг [фпма ёки оффшор компанияларига ўтказилади;
- илгари белгиланган ҳисоблар бўйича имгюрт товаршари-
ни етарли бўлмаган даражада ёки илгари белгиланмаган бош-
қа нархларда етказиб бериш. Айрим ҳолларда сохта хисоблар
кўрсатилади, аммо товарлар етказиб берилмайди;
- «толлинг» операцияларини амалга ошириш Еунда хом
ашёни экспорт қшшш бўйича шартнома тузилади Аммо хом
ашё четга олиб кетилмасдан ўз жойида хорижий даваль хом
ашё сифатида қайта ишланади. Тайёр маҳсулот эса чет элга
тепшхли солиқ ва бож тўловларисиз олиб кетилади;
- эркин алмаштириладитан валютани қўлламасдан ва-
лютасиз ҳисоб-китоб бўйича товар айрибошлаш. Бундай
келишувларда шартнома нархлари жаҳондаги ўртача
нархлардан кескин фарқ қилади. Ушбу операциялар бар-
тер, клиринг, чегара олди, параллель ва компенсацион
битимлар шаклида амалга оширилади;
- «челнок», яъни ташмачшшк савдоси;
- контрабанда-экспорт, яъни валюта, қимматбаҳо бу-
120
www.ziyouz.com kutubxonasi
юмлар, антиквариатлар, қурол, харбий техника ва ўк-дори-
лар, рангли ва қимматбахо металлар, нефть ва нефть мақ-
сулотлари, газ, кўмир, прокат, қурилиши
Do'stlaringiz bilan baham: |
