Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

Молия, молия
тизими, матия ресурслари, молия оқимлари, 
пул, пул муомаласи, инфляция, кредит, банк, банк кредити, 
иивестицион ресурслар, капитал, кагвггалнинг қочшни, калбаки 
пул чикариш, иктисодий тонламачмлик, асоссиз кредит бериш, 
пул- кредит сиёсати , валюта сиёсати.
Такрорлаш учун саволлар
1. Молияний муассасаларнинг иктисодий манфаатлари ва 
уларнинг намоён бўлиш шакллари нималардан иборат?
2. Молиявий омигация нима?
3. Молиявий муассасалар манфаатларига қандай иқтисо- 
дий таҳдидлар хавф солади?
4 Мижозлар томонидан мплиявий муассасаларга қанчалик 
ишонч билдирнилшини аниқлашға имкон берувчи мезонлар кайси?
5. Молиявий оқимлар нима?
6. Кагтиталнинг қочиши сабаблари нималарда ифодаланади?
7. Капита.п қочишининг олдини олиш ва иқтисодий хавфсиз- 
ликни таъминлаш 
учун
қандай ишларни амалга пшириш керак?
8. Молия, пул муомаласи ва кредит соҳасидаги товламачи- 
лик нималарда намоён бўлади?
9 Пул муомаласи соҳасида хавфсизликни қандай таъмин- 
лаш лозим?
10. Ў
з
бекиетонда миллий валюта ~ сўмнинг қадрини ошириш 
ва пул муомаласини мустаҳкамлаш учун нималар қнлиш зарур?
11. Валюта сиёсачининг мазмуни ва мақсадларини айтиб беринг?
12. Банкларнинг иқтисодий хавфсизлигини таъминлаш учун 
қандай амалий чора-тадбирлар амалга оширилади?
21
Ўабекистон Республикаси баик тиэими / Муаллиф: Ф.М Муллажонов 
(ва бошқа) ФМ.Мулпажановнинг умумий тахрири остида Тўлдирилган 
2-нашри.-Т.: Ўзбекистон, 2011. -186-бет.
139
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

8-БОБ. ЭНЕРГЕТИКА СОҲАСИДА
ХАВФСИЗЛИКНИ ТАЪМЙНЛАШ
8.1. Энергетика ва энергия ташувчиларнинг
иқтисодии ресурс сифатидаги мохияти
ва ахамияти
Энергия (юнонча “епегдо” — ҳаракат, фаолият) — ҳар 
қандай кўринишдаги материя, хусусан, жисм ёки жисм- 
лар тизимини ташкил этувчи зарралар ҳаракатининг ҳамда 
бу зарраларнинг ўзаро ва бошқа зарралар билан таъсир- 
ларининг миқдорий ўлчови. Халқаро бирликлар тизимида 
энергия худди иш каби жоулда, атом физикаси, ядро фи- 
зикаси ва элементар зарралар физикасида эса электрон 
вольт билан ўлчанади. Энергия йўқдан бор бўлмайди ва 
мавжуд энергия йўқолмайди, фақат у бир турдан иккинчи 
турга ўтади. Материянинг ҳаракатларига мос ҳолда энер- 
гия шартли равишда механик, ички электромагнит, кимё- 
вий ва бошкэ турларга ажратиб текширилади.
Барча табиат ҳодисалари, инсоннинг бутун ҳаёт ва 
фаолияти энергия билан боғлиқ. Кенг кўламли энергетика 
соҳаси “энергия” тушунчасига асосланган. Энергия шакл- 
ларини ўзаро алмаштириш, энергияни узоқ масофаларга 
узатиш, унинг маълум манбаларидан фойдаланиш, янги 
энергия манбаларини қидириш каби масалалар фан ва 
техника учун асосий муаммолардан бири ҳисобланади. Сув, 
шамол, ўрмон, кўмир, нефть, газ, қуёш, атом ядроси 
энергия манбаи ёки энергия ташувчилар ҳисобланади
Н О
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Сув. шамол, ўрмон, кўмир, нефть, газ каби чекланган 
ер бойликларидан катта суръатлар билан фойдаланили- 
ши натижасида улар тобора камайиб бормокда. Биноба- 
рин, кишилик жамияти олдида турган долзарб масала янги 
энергия манбалари куёш ва атом ядроси ҳисобланади Оғир 
элемент ядроларининг парчаланишидан ҳосил бўладиган 
энергиядан халқ хўжалигида тобора кенг фойдаланилмок- 
да (атом реактгори, атом электр станцияси). Енгил элемент 
ядролари кўиталишидан оғирроқ элемент ядролари пайдо 
бўлишида ажралиб чиқадиган энергиядан фойдаланиш энг 
мухим масалалардак бири ҳисобланади'.
Энергетика - энергиянмнг ҳар хил турларини ҳосил 
қилиш, уларни бир турдан иккинчи турга ўзгартириш, муай- 
ян масофага у
затиш
ва етказиб бериш, улардан барча соҳа- 
ларда фойдаланиш ҳамда шулар билан боғлиқ назарий ва 
амалий муаммоларни ҳал қилишни ўз ичига олган халқ хўжа- 
лиги, фан ва техника соҳасидир. Энергетика тараққмёти кўп 
жиҳатдан мамлакатнинг энергия ресурслари билан қай да- 
ражада таъминланганлигига чамбарчас боғлиқ Кўмир, 
нефть, табиий газ, торф, ўтин, сланец, сув, электр ва ядро 
энергияси, шамол ва қуёш энергияси энергия ресурслари 
ҳисобланади. Энергия ресурслари ёқилғи (кўмир, нефгь, газ, 
ядро, торф, сланец, ўтин) ва ёқилғи бўлмаган воситаларга 
(сув, шамол, қуёш энергияси) бўлинади (8.1.1-чизма).
Ёқилғи билан боғлик энергия ресурслари тикланмай- 
диган, ёқилғи билан боғлиқ бўлмаганлари эса тикланади- 
ган ресурслар ҳисобланади.
Жаҳон миқёсидаги турли ёқилғи энергия ресурслари- 
ни миқдорий жиҳатдан таққослаш учун шартли ёқилғи 
бирлиги, яъни 1 кг ёқилғи ёнганда 7000 ккал иссиқлик 
ажралиши қабул қилинган Жаҳондаги барча ёқилғи ре- 
сурсларининг (ядро энергиясидан ташқари) потенциал за- 
ҳиралари 25000 млрд. Т шартли ёқилғига тенг. Унинг 95%и 
ёқилғининг қаттиқ турларига тўғри келади. Ядро энер- 1
1 Нўъмонхўжаев А. Энергия. Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 10- 
ж илд. —Т.: Ўэбекистон миллий энциклоледияси илмий давлат 
нашриёти. 2005. 222-223-бетлар
141
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

гиясининг асосий манбаи бўлган уран ва торийнинг заҳи- 
ралари дунё океани сувларидаги заҳиралар билан бирга 
69000 млрд. Т. шартли ёқилғига тенг. Энг кўп ишлатила- 
диган энергиянинг табиий ресурслари (кўмир, нефть, газ) 
жаҳон мамлакатлари бўйича нотекис тақсммланган.
Энергетика халқ хўжалигининг база соҳаси ҳисобла- 
ниб, у гидроэнергетика ва иссиқлик энергетикасига аж- 
ралади. Гидроэнергетика энергиянинг сув ресурслари энер- 
гиясидан фойдаланишга доир бўлимидир.
8.1.1-чиама
Э п ер ги я р есурслари я а у л ар н и н г т у р л а р и ”
Э Н Е Г Г И Я Р Е С У Р С Л А Р И
I
Ёки.)ги энергия ресурслари