Э. ҚОсимов, М. Aкбaров пaрдозбоп қурилиш aшёлaри

Лойсимон сланеслар — лойнинг юқори босим остида қайта кристалланишидан ҳосил бўлган қаттиқ лойсимон кулранг жинс. У сув таъсирида намланмайди. Тарки­бида, асосан, кварс, слюдалар ва тупроқ бор. Лойсимон сланес юпқа (қалинлиги 2,5 мм дан катта) плас­тинкалар тарзида тилинади. Бундай пластинкалар том ва пардозбоп қоплама ашёлари сифатида ишла­тилади. Ундан ташқари пол қуришда ва электр токидан муҳофазаловчи тахтачалар тайёрлашда ҳам қўл­ланилади.
Мармар — калсит кристалли доналаридан ташкил топган зич пардозбоп жинс. Мармарда слюда, дала шпати, кварс, темир оксиди ва кўмир бирикмалари ҳам бўлади. Тоза пардозбоп мармар оқ рангда, агар унинг таркибида марганес ва темир бирикмалари бўлса, қизил, бинафша, қора ва кулранг бўлади.
Мармарнинг қаттиқлиги 3-4, сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 80—300 МПа, зичлиги 2600—2800 кг/м³.
Мармарни арралаш, силлиқлаш ва пардозлаш қийин эмас. Aммо у кислоталар, атмосферадаги газлар ва карбонат сувлари таъсирида бузилади. Шу сабабли мармар бинонинг ички қисмини қоплашда, шунингдек, ҳайкалтарошликда, зинапоя ва пол плиталарини тай­ёрлашда мозаика бетонлар учун тўлдиргич сифатида кўп ишлатилади.
Кварсит — ер қатламининг юқори босими остида майда кварс доналарининг кремний цементлари воситасида зичланишидан ҳосил бўлган кристалл жинс. Кварсит ўзининг зичлиги, юқори мустаҳ­камлиги, мўртлиги ва қаттиқлиги билан бошқа жинслардан фарқ қилади. У табиатда оқ, қизил, кўкимтир, тўқ-қизил рангларда учрайди. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 400 МПа дан кам эмас. Зичлиги 2500—2700 кг/м³, қаттиқлиги 7 га тенг. Кварсит пардозбоп ва ўтга чидамли буюмлар тайёрлашда ишлатилади.


Табиий пардозбоп тош — замонавий
лойиҳаларда

Ҳозирги кунда Ўзбекистонда архитектура лойиҳаларида декоратив ва пардозбоп ашё сифатида турли ранг ва фактурага эга бўлган табиий тош ашёлари алоҳида ўрин тутади. Табиий тош ашёлари архитектура шаклларининг ривожланишига таъсир қилувчи асосий омил­лардан бири бўлиб қолди. Aсосан Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин архитектура шакллари янгича тус олди. Бироқ табиий тош ашёлари замонавий талабларга жавоб берувчи шиша буюмлар ва янги конструктив ашёларга ўз ўрнини беришга ҳам мажбур бўлди. Бетон, ғишт, пластмасса ва бошқалар, деворбоп ашёлар сифатида кўп қўлланилса ҳам, табиий тош ашёлари безакбоп ва эстетик хусусиятлари билан улардан афзаллигини кўрсатмоқда. Бизнинг мақсадимиз табиий тош ашёларнинг замонавий архитектура шаклларини пайдо бўлишида ўз таъсиримизни кўрсатишдан, уларни ишлатиш ва танлаш бўйича тавсиялар беришдан иборат.

Тарихий архитектура шаклларини яратишда табиий тош ашё­ларининг хоссалари иншоотларнинг шакли ва ўлчамларига боғлиқ бўлган. Масалан, Ўрта Осиёдаги тарихий ёдгорликлар.
Табиатда, хусусан Ўзбекистонда энг кўп тарқалган пардоз­боп тоғ жинсларининг хиллари, уларнинг хоссалари ва ишлатилишига доир маълумотлар 3.2-жадвалда келтирилган.